نازنین نامدار :
درست یک روز پس از آن که حسن روحانی در یک سخنرانی عمومی از مزیت‌های غیرقابل بازگشت برجام سخن گفت، خبر اظهارات فرمانده کل سپاه به صدر رسانه‌ها رسید که هشدارهایش شبیه اعلام آمادگی برای جنگ بود.
خط و نشان برای جنگ
محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران، در جلسهء شورای راهبردی سپاه به طرح تازه آمریکایی‌ها برای قرار دادن این نهاد در لیست گروه‌های تروریستی اشاره کرد و گفت: «در صورتی که اخبار پراکنده موجود درخصوص حماقت دولت آمریکا مبنی بر در نظر گرفتن سپاه به عنوان گروه تروریستی صحیح باشد، سپاه نیز ارتش آمریکا را در سراسر جهان، به ویژه منطقهء خاورمیانه، همسنگ داعش در نظر خواهد گرفت.»
اظهارات او را می‌توان تهدیدی نظامی علیه ایالات متحده تلقی کرد که در صورت عملی شدن به معنای بالا گرفتن شعله‌های جنگ در منطقه خواهد بود. جعفری در تکمیل تهدید سپاه علیه ایالات متحده این نکته را هم اضافه کرد که اگر «قانون تحریم‌های جدید آمریکا اجرا شود این کشور باید پایگاه‌های منطقه‌ای خود تا شعاع 2 هزار کیلومتری برد موشک‌های ایران را منتقل کند.»
اشارهء فرمانده سپاه در این بخش از صحبت‌هایش به توان موشکی ایران است که طبق ادعای مقام‌های نظامی از قدرت حمله به مواضع دشمن تا فاصله‌ای 2 هزار کیلومتری برخوردار است.
بحث برانگیزترین بخش از صحبت‌های سردار جعفری اما جایی است که او می گويد: «حکومت اسلامی ایران در نظر دارد مسائل منطقه را در جایی غیر از میز مذاکره حل کند، نه حرفی برای مذاکره وجود دارد و نه طرفی برای آن.»
چنین اعلام موضعی، آن هم از سوی فرمانده سپاه، بار دیگر این فرضیه را تقویت می‌کند که در سیاست خارجی منطقه‌ای حکومت اسلامی این سپاه است که راهبردها را مشخص و پیاده می‌کند نه وزارت امور خارجه. در سال های گذشته هم نقش سپاه قدس، که بازوی این نهاد نظامی برای نفوذ منطقه‌ای است، به مراتب از نقش وزارت امورخارجه و دستگاه دیپلماسی حکومت اسلامی پررنگ‌تر بوده است.
سایه‌روشن‌های رابطه سپاه و دولت
موازی‌‌کاری در سیاست خارجی منطقه‌ای حکومت اسلامی در طول 4 سال اول ریاست جمهوری حسن روحانی به وضوح دیده می‌شد و به نظر می‌رسد که این رویه در دورهء دوم دولت او نیز استمرار داشته باشد. فرمانده سپاه در سخنرانی آخر خود نه تنها برای سیاست‌خارجی کشور تعیین تکلیف کرده بلکه به وضوح گفته است که ایران «از فرصت رفتار احمقانهء دولت ترامپ با برجام برای جهش در برنامه های دفاعی، موشکی و منطقه‌ای» استفاده خواهد کرد.
برنامهء توسعهء توان موشکی در واقع مهم‌ترین ابزار دولت ایالات متحده برای متهم کردن حکومت اسلامی به نقض روح برجام است. مقام‌های دولت روحانی گرچه دربارهء برنامه‌های موشکی در ظاهر موضعی همسو با سپاه اتخاذ می‌کنند اما شکاف‌ها میان دولت و سپاه قابل انکار نیست و گهگاه گوشه‌ای از آن در سطح عمومی هم پدیدار می‌شود. شاید مهم‌ترین سند از این اختلاف را بتوان آن بخش از اظهارنظر حسن روحانی در مناظره انتخابات ریاست جمهوری دانست که به شدت از برنامهء موشکی سپاه و نحوهء رسانه‌ای کردن مانورها انتقاد کرد.
او در آن مناظره گفت: «برخی آمدند و تصویری از شهرهای زیرزمینی نشان دادند که برجام را برهم بزنند، روی موشک شعارهایی نوشتند تا برجام را برهم بزنند.» موضع‌گیری او با واکنش شدید سپاه روبرو شد اما بعد از خوابیدن هیاهوی انتخابات، نوبت به آتش‌بس در روابط دولت و سپاه هم رسید.
دو ماه بعد از مشخص شدن نتیجهء انتخابات زمان خوبی برای این مصالحه بود و فرماندهان سپاه در دیداری با حسن روحانی که از دید بسیاری از تحلیل‌گران «غیرمنتظره» ارزیابی شده بود سنگ بنای یک همکاری محکم‌تر را گذاشتند.
فرمانده سپاه در آن دیدار گفت که این نهاد آمادگی «همکاری همه جانبه با دولت در تحقق اهداف انقلاب را دارد.» و حسن روحانی هم ابراز امیدواری کرد که در خلال دورهء دوم ریاست جمهوری او، هماهنگی میان همهءنیروهای مسلح به برآورده شدن هر چه سریع تر خواسته های مردم بیانجامد.
حسام الدین آشنا، مشاور امور فرهنگی رییس جمهور از این دیدار به عنوان «یک مسیر» یاد کرد و گفت: «آرامش و پیشرفت مردم ایران و تشکیلات وابسته به اتفاق نظر راهبردی میان دولت و نهادهای دفاعی کشور است.»
تصمیم‌گیر سیاست‌خارجی کیست؟
حالا سوال اساسی این است که اظهارنظرهایی مانند هشدار فرمانده سپاه به آمریکا اگر از حد جنگ لفظی فراتر برود چه پیامد عملی خواهد داشت.
مصطفی تاج‌زاده، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، در تحلیل این ماجرا در صفحهء توییتر خود به این سوال پاسخ داده و نوشته: «این سخن که در نظر داریم مسائل منطقه را در جایی غیراز میز مذاکره حل کنیم، معنایی جز این ندارد که گوینده تنها راه حل مسائل منطقه را جنگ می داند.» در وضعیت کنونی که بالا گرفتن اختلاف‌های منطقه‌ای تقریباً قطعی است و آمریکا هم رویکرد تهاجمی‌تری را علیه حکومت اسلامی به کار بسته است شاید همین تهدیدها باعث بر پنبه کردن تمام رشته‌هایی شود که تیم دیپلماسی دولت برای آن ماه‌ها زمان گذاشتند.
16 مهر 1396
