مشخص نیست با محاصره سنجار (شنگال) از سوی دست‌کم ۱۵ گروه نظامی با منافع متضاد، سرنوشت ایزدی‌هایی که از نسل‌کشی جان سالم به در برده اند، به چه سو می‌رود
تنش‌های لفظی بین گروه های نظامی حاکم بر سنجار (شنگال) در روزهای گذشته به رویارویی نظامی میان آنها منجر شده است. این درگیری که تلفاتی را در هر دو طرف ایجاد کرده، بعد از آن شروع شد که نیروهای “پیشمرگه روژ” کوشیدند در یکی از روستاهای اطراف شنگال مستقر شوند اما با مقاومت “نیروهای مدافع شنگال” روبه‌رو شدند.
این گروه‌ها، عمدتا ترکیبی از نیروهای مورد حمایت حزب دمکرات کردستان عراق از یک سو و پ‌ک‌ک، حزب کارگران کردستان از سوی دیگر هستند. عصر روز پنج‌شنبه، دوم مارس صدها تن از نیروهای پیشمرگه روژ که سال ۲۰۱۲ از سوی وزارت پیشمرگ اقلیم کردستان ایجاد شدند، به مرز با سوریه اعزام شدند. اما ساعاتی بعد از آن با “یگانهای مدافع شنگال” که مورد حمایت پ‌ک‌ک، حزب کارگران کردستان هستند درگیر شدند.
بسیاری از احزاب و فعلان سیاسی کُرد درگیری روز پنج‌شنبه در این منطقه را محکوم کرده‌اند.
شهر بعد از آزادی
بر اساس گزارش نهادهای بین‌المللی تا زمان حمله داعش، منطقه شنگال در کنترل نیروی پیشمرگه اقلیم قرار داشت و جز تعداد محدودی از ماموران پلیس راهنمایی و رانندگی منتسب به حکومت مرکزی، نیروی دیگری در آن مستقر نبود. نیروهای پیشمرگه مستقر در شهر، عمدتا وابسته به حزب دمکرات کردستان بودند.
انتقادات مطرح علیه حزب دمکرات کردستان بعد از این واقعه، باعث شد این حزب با صرف هزینه‌های فراوان به سرعت باز پس‌گیری شهر را در دستور کار خود قرار دهد. شنگال نهایتا در نوامبر ۲۰۱۵، در حالی که جز ویرانه‌ای از آن باقی نمانده بود، از سوی نیروهای کُرد آزاد شد.
علاوه بر نیروهای نظامی حزب دمکرات، “یگانهای مدافع شنگال”، نیز از جمله عوامل موثر در آزادی نهایی شهر بودند.
از آن زمان، اختلاف بر سر حاکمیت شنگال، به یکی از اصلی‌ترین موارد اختلاف قندیل (پ‌ک‌ک) و اربیل (حزب دمکرات) تبدیل شد. مسعود بارزانی بارها گفته است حضور هیچ نیروی دیگری را در شنگال نخواهد پذیرفت. مراد کاریلان، از رهبران پ‌ک‌ک نیز تاکید کرده تا زمانی که ایزدی‌های شنگال در خطر باشند از این منطقه خارج نخواهند شد.
طرفداران بارزانی می‌گویند، همان طور که ما بعد از آزادی کوبانی در سال ۲۰۱۴ از این شهر خارج شدیم، انتظار داریم پ‌ک‌ک هم بعداز آزادی شنگال منطقه را ترک کند.
برای حل اختلافات موجود، در مراحلی مذاکراتی بین دو گروه صورت گرفته، اما با توجه به درگیری اخیر پیداست که این گفتگوها بی‌ثمر بوده‌اند.
شنگال که در زمان حمله داعش، هیچ نیرویی از آن دفاع نکرد، حالا و در شرایطی که ظاهرا آزاد شده، به محل استقرار دست‌کم ۱۵ گروه مسلح تبدیل شده است. علاوه بر دو نیروی مورد حمایت اتحادیه میهنی، نیروی پلیس عراق و گروهی از نیروهای مستقل ایزدی، سایر گروه‌ها به قندیل (پ‌ک‌ک) و اربیل (حزب دمکرات کردستان عراق) متصل هستند.
سفر بارزانی به آنکارا
ترکیه ده‌هه‌هاست با پ‌ک‌ک در حال جنگ است، اما روابط بسیار نزدیکی با اربیل دارد. دو طرف اصلی این رابطه، یعنی حزب عدالت و توسعه و حزب دمکرات کردستان، در سال‌های گذشته روابط تجاری و اقتصادی گسترده ای داشته‌اند. این روابطه که با ظهور داعش به اوج رسد، رفته رفته راه را برای نفوذ سیاسی و نظامی ترکیه بر اقلیم کردستان عراق هموار ساخت.
سفر آقای بارزانی به آنکارا کوتاه زمانی بعد از بازپس‌گیری شهر باب به دست نیروهای مورد حمایت ترکیه در سوریه صورت گرفت. ترکیه بارها اعلام کرده که پیشروهای خود را تا بازپس‌گیری منبج از نیروهای سوریه دمکراتیک و نهایتا بازپس‌گیری رقه از داعش ادامه خواهد داد.
اما با استقرار گروهی از نظامیان آمریکایی و در اطراف منبج و تصرف چندین روستای اطراف این شهر از سوی نیروهای وفادار به حکومت سوریه، به نظر می‌رسد ادامه پیشروهای ترکیه تقریبا غیر ممکن شده است؛ موضوعی که برای این کشور یک شکست بزرگ محسوب می‌شود.
البته با توجه به تردیدها و آشفتگی دولت ترامپ در سیاست خارجی، ممکن این معادله هر لحظه به نفع ترکیه تغییر کند. اما تا کنون به نظر می‌رسد که ترکیه از مشارکت در عملیات رقه، دست‌کم در حدی که پیشتر مد نظر این کشور بوده، محروم شده است.
“پیشمرگه روژ” دوست آنکارا؟
گروهی از ناظران می‌گویند همزمان با پیشرفت‌های ارتش عراق به سوی موصل، ترکیه قصد دارد روی همکاری مسعود بارزانی برای بیرون راندن پ‌ک‌ک از شنگال حساب کند تا بدین‌ترتیب علاوه بر منزوی کردن بیش از پیش روژآوا، بازارنی در مقابل نیروهای حشد شعبی در غرب موصل نیز دست بالا داشته باشد. آنکارا بارها هشدار داده، که شهر عمدتا ترکمن‌نشین تل‌العفر نباید به دست شبه نظامیان شیعه بیفتد.
برخی از مقامات حشد شعبی، گروه شبه‌نظامی شیعه تحت حمایت ایران، حمله به “یگانهای مدافع شنگال” را محکوم کرده‌اند. تصادفی نیست که برخی، درگیری اخیرا و تشدید تنش‌ها را به نوعی تقابل نیابتی ایران و ترکیه ارزیابی کرده‌اند.
خصومت ترکیه با پ‌ی‌د، حزب حاکم در روژآوا، منطقه تحت کنترل کردها و متحدان عرب آنها در سوریه، باعث شده ترکیه از نیروهای “پیشمرگه روژ” متشکل از کردهای سوری طرفدار آقای بارزانی، علیه پ‌ی‌د، حزب اتحاد دمکراتیک، که ترکیه آن را بخشی از پ‌ک‌ک می‌داند، حمایت کند.
گفته می‌شود ارتش ترکیه نیز در آموزش و تسلیح نیروهای “پیشمرگه روژ” مشارکت داشته است. سال ۲۰۱۴، احمد داود اغلو، نخست‌وزیر وقت ترکیه از محل آموزش این نیروها که توسط ارتش ترکیه اداره می‌شد، دیدار کرده بود.
همچنین روزنامه حریت دیلی‌نیوز، گزارش کرده که نیروی “پیشمرگه روژ” یکی از محورهای اصلی دیدار اخیر بینالی یلدریم و مسعود بارزانی بوده است؛ نیرویی که به نوشته حریت، آنکارا “دوست” خود می‌داند.
آزادی از دست داعش، گرفتار بحران‌های بعدی
دو حزب دمکرات کردستان عراق و پ‌ک‌ک که اکنون در شنگال رویاروی هم قرار گرفته‌اند، به صورت تاریخی دارای اختلافات جدی ایدئولوژیک و سیاسی هستند و نزدیک به دو دهه پیش نیز تجربه جنگ با یکدیگر را از سر گذرانده‌اند.
بیشتر بخوانید: رویارویی پ‌ک‌ک و حزب دموکرات کردستان عراق به کدام سو می‌رود؟
کردهای سوریه و عراق از جمله موثرترین نیروهای نظامی مقابل گروه داعش هستند. مشخص نیست که در صورت ادامه درگیری‌های فوق، این جنگ چه تاثیرات مخربی بر صف‌آرایی آنها مقابل داعش خواهد داشت.
شنگال، پیش از حمله داعش از جمله محل سکونت صدها هزار ایزدی بود. درپی این حمله اعضای داعش مردان ایزدی را به طور دستجمعی کُشتند، سپس کودکان را از خانواده‌ها جدا کردند و بعد از تجاوز به زنان، صدها نفر از آنها آنها را به اسارت گرفتند.
این کشتار، درماه ژوئن ۲۰۱۶ از سوی کمیسیون تحقیق سازمان ملل به عنوان “نسل‌کشی” به رسمیت شناخته شد.
بیشتر بخوانید: سازمان ملل چگونه ‘نسل‌کشی’ ایزدیان را به رسمیت شناخت؟
در پی این فاجعه بیش از ۴۰۰ هزار نفر آواره شده‌اند، اما تا کنون تنها ۱۶ هزار نفر توانسته‌اند به محل سکونت خود بازگردند.
حال مشخص نیست با محاصره این منطقه از سوی دست‌کم ۱۵ گروه نظامی با منافع متضاد، سرنوشت ایزدی‌هایی که از نسل‌کشی جان سالم به در برده اند، به چه سو می‌رود.
