دکتر عطا انصاری :
نکته کوتاه: روزه‌داری علمی می‌تواند در بهبود بیماری‌های مزمن و سبک زندگی سالم مؤثر باشد، اما باید با آگاهی و نظارت پزشکی انجام شود.
مقدمه‌ای بر روزه‌درمانی روزه‌داری نه‌تنها یک عبادت مذهبی، بلکه ابزاری طبیعی برای حفظ سلامت بدن شناخته شده است. این روش از دیرباز توسط انسان و حتی حیوانات به عنوان واکنشی به بیماری، درد یا استرس به‌کار گرفته شده است. امروزه در پزشکی نوین، روزه‌درمانی جایگاه خاصی پیدا کرده و مطالعات متعددی اثرات آن را بر سلامت جسم و روان تأیید کرده‌اند.
تعریف روزه‌درمانی از دیدگاه پزشکی روزه‌درمانی فرآیندی است که طی آن فرد به‌طور داوطلبانه برای مدتی از خوردن و نوشیدن یا مصرف برخی مواد غذایی پرهیز می‌کند. این پرهیز با هدف استراحت دادن به دستگاه گوارش، سم‌زدایی، فعال‌سازی مکانیسم‌های ترمیمی بدن، و کاهش عوامل التهابی صورت می‌گیرد. بسته به نوع و مدت، روزه می‌تواند شامل آب، مایعات سبک، آب‌میوه طبیعی یا حتی فقط محدودسازی کالری باشد.
انواع روزه‌درمانی ۱. روزه کامل: فقط آب مصرف می‌شود و باید حتماً تحت نظر پزشک انجام گیرد. ۲. روزه متناوب: حذف یک یا چند وعده غذایی در روز (مثل رژیم ۱۶/۸). ۳. روزه‌های جزئی: مصرف غذاهای کم‌کالری مثل آب‌میوه رقیق، سوپ‌های سبک، یا سبزیجات آب‌پز. ۴. رژیم‌های پاکسازی با سبزیجات، جوانه‌ها، چای‌های گیاهی یا مکمل‌های خاص.
هر نوع از این روزه‌ها باید بر اساس وضعیت جسمی، شرایط روحی، و بیماری‌های زمینه‌ای انتخاب شود.
مکانیسم‌های علمی تأثیر روزه‌درمانی در طول روزه، بدن انسان دچار تغییرات متابولیکی مهمی می‌شود. گلوکز که منبع اصلی انرژی است، با کاهش مصرف غذا کاهش می‌یابد. در نتیجه، بدن برای تأمین انرژی به سراغ چربی‌ها می‌رود. این فرآیند، کتوزیس نام دارد و باعث کاهش التهاب، بهبود عملکرد سلول‌ها، و تحریک بازسازی بافت‌ها می‌شود. همچنین، تولید انسولین کاهش می‌یابد که نقش مهمی در بهبود قند خون و پیشگیری از دیابت دارد.
تأثیر روزه بر دردهای مزمن و التهابی در مطالعه‌ای گسترده که روی بیش از ۲۱۲۰ بیمار مبتلا به سندرم درد مزمن انجام شد، مشخص شد که روزه‌داری اصلاح‌شده به کاهش چشمگیر درد و افزایش کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. این بیماران علاوه بر کاهش درد، احساس انرژی بیشتر، تمرکز بهتر و خواب باکیفیت‌تری داشتند.
در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید، روزه‌داری باعث کاهش التهاب مفاصل و بهبود تحرک بدن شد. این اثرات مثبت پس از پیروی از رژیم گیاه‌خواری ادامه یافتند. مطالعه‌ای روی ۱۴۳ بیمار نشان داد که پس از روزه‌داری بین ۷ تا ۲۳ روز، عملکرد بدنی و سطح درد به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافت.
روزه‌داری و کنترل فشار خون مطالعات علمی اثبات کرده‌اند که روزه‌داری می‌تواند فشار خون را کاهش دهد. در یک کارآزمایی بالینی، بیماران به مدت چند روز تنها میوه و سبزیجات مصرف کردند و سپس ۱۰ روز فقط آب نوشیدند. در پایان دوره، فشار خون اکثر بیماران به سطح طبیعی رسید. نکته جالب اینکه بیش از ۸۰ درصد این افراد دیگر نیازی به مصرف دارو نداشتند.
روزه‌درمانی برای کاهش وزن روزه‌داری ابزاری مؤثر برای کاهش وزن محسوب می‌شود، اما نتایج بلندمدت آن بستگی به سبک زندگی فرد دارد. در مطالعه‌ای روی ۲۷ فرد بسیار چاق که تحت روزه‌داری ۴۷ روزه قرار گرفتند، کاهش وزن چشمگیری دیده شد. با این حال، بیشتر آن‌ها پس از دو تا سه سال وزن از دست‌رفته را دوباره به‌دست آوردند. این موضوع اهمیت پایداری در سبک زندگی سالم را نشان می‌دهد.
بهبود کیفیت خواب روزه‌داری تأثیر مستقیمی بر کیفیت خواب دارد. مطالعه‌ای روی ۱۵ نفر که به مدت ۷ روز فقط آب نوشیدند، نشان داد که تعداد بیداری‌ها در شب کاهش یافت و تمرکز و آرامش ذهنی در طول روز بیشتر شد. اگرچه مدت خواب تغییری نکرد، ولی کیفیت خواب بهبود یافت.
نقش روزه در درمان پانکراتیت حاد پانکراتیت حاد یکی از بیماری‌هایی است که طی آن، روزه‌داری می‌تواند کمک شایانی کند. مطالعه‌ای اثر روزه کامل را با درمان‌های دارویی مقایسه کرد و نتیجه گرفت که روزه‌داری نه‌تنها درد شکم را کاهش می‌دهد، بلکه زمان بازگشت عملکرد طبیعی روده را نیز تسریع می‌کند.
آماده‌سازی برای روزه‌درمانی روزه‌داری موفق نیاز به آماده‌سازی ذهنی و جسمی دارد. کاهش تدریجی غذا، حذف مواد فرآوری‌شده، پرهیز از قهوه و شکر، و افزایش مصرف سبزیجات تازه توصیه می‌شود. همچنین بررسی کامل وضعیت سلامت و ارزیابی اولیه توسط پزشک پیش از شروع ضروری است.
نحوه پایان دادن به روزه پایان روزه، مانند شروع آن، باید تدریجی و با احتیاط باشد. پس از روزه کامل، شروع با یک وعده سبک مثل سوپ، اسموتی یا سبزیجات بخارپز توصیه می‌شود. بازگشت سریع به وعده‌های سنگین ممکن است منجر به دردهای گوارشی یا سندروم تغذیه مجدد شود که خطرناک است.
آب‌درمانی به‌عنوان شکل خاصی از روزه آب‌درمانی یکی از انواع روزه‌درمانی است که در آن فرد تنها آب می‌نوشد. مدت زمان آن می‌تواند یک، سه، هفت یا حتی چهل روز باشد. آب‌درمانی باید تحت نظر پزشک انجام گیرد. فعالیت بدنی در طول این دوره باید محدود باشد و استراحت کافی الزامی است.
در پایان دوره آب‌درمانی نیز باید با وعده‌های سبک و مایعات گرم مثل سوپ بازگشت به رژیم غذایی صورت گیرد. رعایت این مراحل مانع بروز مشکلات گوارشی یا متابولیکی می‌شود.
روزه متناوب (رژیم ۱۶/۸) در این رژیم، فرد ۱۶ ساعت غذا نمی‌خورد و ۸ ساعت فرصت تغذیه دارد. این رژیم بسیار محبوب است و با زندگی روزمره بسیاری افراد سازگاری دارد. مصرف آب، چای و دمنوش‌های بدون کالری در طول روز مجاز است. این روش می‌تواند قند خون را کنترل کند، وزن را کاهش دهد و تمرکز ذهنی را افزایش دهد.
فواید علمی اثبات‌شده روزه متناوب:
-
کاهش سطح انسولین و بهبود حساسیت بدن به آن
-
کاهش التهاب عمومی
-
بهبود عملکرد مغز و تمرکز
-
افزایش باکتری‌های مفید روده
-
تنظیم فشار خون و چربی خون
نکات ایمنی و هشدارها افرادی که بیماری‌های مزمن دارند یا دارو مصرف می‌کنند، نباید بدون مشورت با پزشک روزه‌درمانی انجام دهند. همچنین زنان باردار، کودکان، سالمندان ضعیف، و بیماران قلبی باید بسیار محتاط باشند. در صورت بروز علائم نگران‌کننده مانند ضعف شدید، تپش قلب یا سرگیجه، روزه باید متوقف شود.
دقت در تغذیه پس از روزه پس از اتمام روزه، نباید پرخوری کرد. وعده غذایی باید سبک، متعادل و به‌آرامی افزایش یابد. بهتر است با مایعات گرم شروع شود تا معده بتواند به‌تدریج به شرایط جدید بازگردد. مصرف چربی‌های سنگین، شیرینی‌جات یا غذاهای سرخ‌شده می‌تواند باعث ناراحتی گوارشی شود.
جمع‌بندی تجربی روزه‌درمانی اگر آگاهانه و با رعایت اصول علمی انجام شود، ابزاری بسیار قدرتمند برای بازسازی بدن، کاهش التهاب و بهبود کیفیت زندگی است. اما بی‌توجهی به هشدارها می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد. انتخاب نوع روزه، مدت زمان آن، و نحوه ورود و خروج از آن باید با مشورت متخصص انجام شود.
پی نوشت از میهن تی وی:
باتشکر از نشریه وزین پیوند تورنتو و شخص اقای رحیمیان
