دکتر محمود مسائلی :

به افتخار محمد رضا عالی پیام (هالو) و صدای رسای او برای رهایی بخشی انسان

نیــش تو نوش گوارای صدای خسـته گان

زهــر آن شـیرین تر از  لبخند یار مهـــربان

تو سخن از عمق جان مردمان می آوری

مرحبا! نامت به نیکی مانده باد و جاودان

طرح موضوع

قبل از هرچیز می بایست پاره ای از اصطلاحات را برای ورود به بحث توضیح داد.  در زبان فارسی شوخی کردن و بذله گویی[1]،  طنز[2]، شوخی با دیگران و یا آثار آنها[3]، بجای یکدیگر استفاده می شوند. به همین دلیل گاهی بی دقتی به تفاوت های معنایی این واژه ها موجبات رنجش مخاطبین آنرا فراهم می آورد. از دیگر سو، نقش فعال انتقادی طنز ممکن است به تحلیل رفته گذاشته و آنرا صرفا به هنری برای سرگرم کردن و خندان مردم تبدیل می سازد. در حالیکه میان این واژه ها و کاربرد آنها در موضوعات اجتماعی و سیاسی تفاوت های عمده ای وجود دارد. شوخی کردن هنری است برای شادکردن و خنداندن مردم بدون اینکه ساختارهای سلطه را به چالش بکشد. بنابراین، بطور بالقوه می تواند در خدمت قدرت درآمده و مردم را به انفعال و چند دستگی بکشاند و گاهی هم ممکن به تمسخر دیگران کشیده شود. شوخی با دیگران نیز نوعی نقد طنز گونه در باره آثار و  نوشته های فردی دیگر است. در اینگونه شوخی ها عمدتا آثار فرد مشهوری مورد تقلید قرار گرفته ولی ابعادی خنده دار و گاهی نقدگونه به خود می گیرد. اغلب اینگونه شوخی ها با شعرای معروف انجام می شود و در درون خود نیز نقدی بران و تیز را به نمایش می گذارد. به عنوان مثال این یک نمونه شوخی کردن با دیگران است بدون اینکه قصد اسائه ادب در آن باشد: “تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف – مگر اسباب خیانت همه آماده کنی”. ولی طنز پیامی نقدگونه در باره جامعه و ساختارهای قدرت ارائه است و به همین دلیل پیامی آزادی خواهانه و رهایی بخش را با خود حمل می کند. یعنی اینکه طنز زبان نیش شیرینی به خود می گیرد و با ظرافت خاصی نه تنها مخاطب را با نشاط نگه می دارد، بلکه مقصودش به چالش کشیدن ساختارهای غیرعادلانه است. درعین حال مخاطب را به اندیشه کردن و ارتقای آگاهی برای مقابله با قدرت حاکم و ساختارهای سلطه بر می انگیزد.

ادامه مطلب