حسین عرب :
در ابتدای دهه هفتاد قرار شد، جهش بزرگی در خودرو سازی ایران انجام شود، موضوع تامین قطعات برای مونتاژ خودرو دغدغه اصلی مدیران شرکت های خودرو سازی بود. لذا از تجربه شرکت پژو فرانسه برای پیشبرد استراتژی توسعه صنعت خودرو بهره گرفته شد. در ساختار جدید شرکت مادر تخصصی خودرو سازی ، سه شرکت زیر مجموعه پیش بینی شده بود:
- شرکت تهیه و تامین قطعات و مجموعه های خودرو
- شرکت مونتاژ خودرو
- شرکت خدمات پس از فروش خودرو
بعدا به شرکتهای بالا موسسات دیگری از جمله شرکت های زیر اضافه شدند:
- شرکت ساخت تجهیزات خطوط مونتاژ خودرو
- شرکت ساخت قالب های بدنه خودرو
- شرکت طراحی خودرو
- شرکت طراحی موتور خودرو
در دهه هشتاد، تعداد شرکت های تحت مالکیت خودرو سازان با توجه به بزرگی و کوچکی شرکت مادر تخصصی، به چند صد شرکت رسید، این عمل در حالی انجام می شد، که بعلت عدم شناسائی شرکت های مادر تخصصی در قانون تجارت ایران، هر شرکت باید جداگانه تراز نامه و اظهار نامه مالیاتی جداگانه تهیه می کرد، و امکان ارائه اظهار نامه تجمعی برای شرکت مادر تخصصی مقدور نبود، و این امر بدین معنی بود، که شرکت های تحت مالکیت یک شرکت مادر تخصصی، باید تبادلات فیمابین خود را بعنوان خرید و فروش در حساب های شرکت درج و مالیات آنرا به سازمان مالیاتی پرداخت می کردند. برای نمونه قطعاتی که توسط ساپکو به ایران خودرو و ایساکو فروخته می شد با افزایش 20% به قیمت خرید بود، که با توجه به میلیاردها تومان فروش قطعات، بایستی سالیانه میلیاردها تومان مالیات به دارایی پرداخت می شد. در صورتیکه شرکت مادر تخصصی می توانست شرکت های وابسته را بدون ثبت و تحت واحدهای زیر مجموعه خود اداره کند و در نتیجه در پایان سال مالی تنها یک اظهار نامه مالیاتی به دارایی ارائه می گردید، تا مبلغ هنگفتی در مالیات پرداختی صرفه جویی شود.
روشن است، نظارت و کنترل بر عملکرد هیات مدیره و مدیر عامل شرکت مادر تخصصی برعهده بازرس و نمایندگان سهامداران در مجمع عمومی است، که بنظر می رسد، آنها به این مسائل توجه نکرده اند.
پس از توضیحات بالا که شرحی بر کلیات صنعت خودرو است، به داستان عباس ایروانی می پردازیم. ایروانی برادر خانم علینقی خاموشی است، و از طریق ابوالحسن خاموشی اخوی علینقی که از مدیران ارشد سازمان نوسازی و توسعه صنایع ایران بود، در جریان برنامه های آتی صنعت خودرو قرار گرفته و به او توصیه می شود به این کسب و کار وارد شود، لازم به توضیح است که ایروانی در آن زمان، تیغ ریش تراشی از کیش به خاک اصلی ایران وارد می کرد. ارتباط فامیلی در اینجا بکار گرفته شده، و ایروانی از طریق مذاکره شرکت پیستون سازی تبریز را از سازمان گسترش با قیمت نازل و شرایط اقساطی خریداری می کند، در زمان خرید پیستون سازی، مدیرعامل شرکت، داود مددی (باجناق زری بافان) بود. پس از اتمام معامله پیستون سازی، داود مددی از طرف سازمان گسترش به مدیرعاملی شرکت فرآوری و ساخت تولید کننده کمک فنر منصوب ، و این شرکت هم از طریق مذاکره با قیمت نازل و شرایط اقساطی به ایروانی واگذار می شود. متعاقباً مددی به استخدام ایروانی درآمده و بعنوان مدیرعامل شرکت یاتاقان بوش ایران در گروه عظام مشغول بکار می شود.
ایران خودرو برای راه اندازی شرکت های ایروانی سنگ تمام می گذارد، بطوریکه برای هر قرارداد 50% کل مبلغ قرارداد را بعنوان پیش پرداخت به حساب ایروانی واریز می کنند، و در صورت درخواست علی الحساب علاوه بر پیش پرداخت، مبالغی تحت سرفصل علی الحساب به ایروانی پرداخت می شد و جالب اینکه اگر درخواست او 500 میلیون تومان بود به او یک میلیارد تومان علی الحساب می دادند. و به این امتیازها قانع نبودند، ایران خودرو برای همراهی بیشتر، ماشین الات کارخانه برای تولید قطعه را از خارج از کشور با پول خود خریداری و در اختیار ایروانی جهت تولید قطعات خودرو قرار می داد. بطوریکه پس از مدتی ایروانی، نه تنها پیش پرداخت های قرارداد، علی الحساب، و پول قطعات تحویلی به ایران خودرو را دریافت کرده بود، بابت ماشین آلاتی که ایران خودرو در اختیار او گذاشته بودند، مبلغ 13.5 میلیارد تومان به ایران خودرو بدهکار بود، نهایتا بابت تسویه بدهی خود، شرکت یاتاقان بوش را که با یک میلیارد تومان سرمایه گذاری و 30 میلیون دلار وام ساخته بود به قیمت 43 میلیارد تومان به ایران خودرو واگذار کرد. در همان زمان یک متخصص کره ای یاتاقان پس از بازدید از کارخانه گفت من با 6 میلیون دلار کلیه ماشین آلات کارخانه را برای شما تامین می کنم.
در ارتباط با ساخت کارخانجات قطعات اکترونیکی، قفل و کلید خودرو، دینام و استارت، ایران خودرو براساس یک گانت چارت که از طرف ایروانی به آنها داده می شد، و پیش از احداث کارخانه با او قرارداد خرید قطعاتی که کارخانه اش هنوز ساخته نشده بود بسته و مبالغ گفته شده در بالا را به ایشان پرداخت می کرد.
در زمان تحویل قطعاتی که قرارداد فروش داشت و کارخانه نداشت، ایروانی با واردات قطعات کامل از خارج کشور تعهدات خود را انجام می داد.
در دوره دهه هفتاد، ایروانی آنقدر پول داشت که نمی دانست آنها را چگونه خرج کند ، برای همین امر باغ ویلایی در لواسان، خانه بزرگی در زعفرانیه خریداری کرد. در دوره زمانی مورد اشاره، حقوقی که ایروانی به مدیران خود می داد، نسبت به شرکت های مشابه چندین برابر بود و در کنار حقوق ماهیانه به آنها هر شش ماه پاداش های کلان هم پرداخت می کرد.
نکته دیگر قیمت خرید قطعات در قراردادها با ایروانی بود، عموما قیمت های خرید قطعات باصطلاح تولید داخل، حداقل دو برابر مشابه خارجی تحویل در انبار ایران خودرو بود. بعنوان مثال، قیمت یک دست یاتاقان پراید، از خارج کشور تحویل انبار ایران خودرو 4.5 دلار و در همان زمان قرارداد فروش ایروانی برای یاتاقان پراید، 8500 تومان بود.
در سه دهه گذشته، بجز امتیازات مالی که از طرف ایروانی به مدیران ایران خودرو و سایپا داده می شد در یک همکاری متقابل به هم افزایی یکدیگر کمک می کردند. بدین ترتیب که، ایروانی برای مدیران بانک ها و خودروسازان لابی می کرد تا به سمت های بالاتر بروند و در مقابل آنها با خرید قطعات و دادن امتیازات مختلف آنرا جبران می کردند، از جمله این افراد می توان از خاوری یاد کرد که رئیس یک شعبه بانک سپه بود، که با کمک ایروانی، ابتدا بعنوان مدیرعامل بانک سپه و بعد از بازنشستگی بعنوان مدیر عامل بانک ملی منصوب شد. در خودرو سازی ها تعداد مدیرانی که با حمایت ایروانی پست گرفتند بسیار است، بعضی از نام ها عبارتند از، ویسه ، قلعه بانی، نجم الدین، و یکه زارع.
آخرین اقداماتی که ایروانی در دهه هشتاد شروع کرد، راکد کردن کارخانه های داخلی تولید قطعات و آوردن قطعات خودرو از چین با برچسب تولید ایران بود، و در ادامه با کاهش کسب و کار در حوزه خودرو، به سراغ ساخت پروژه هزار شهر در روبروی دریاچه و بالای اتوبان کرج رفت که در حال حاضر در دست احداث است.
