نور محمد تره‌کی
نورمحمد تره کی یکی از بنیانگذاران حزب دمکراتیک خلق افغانستان بود که بعد از کودتای هفت ثور قدرت را به دست گرفت. نور محمد از قبیله تره‌کی بود و در روستای ناوه مقر از توابع ولایت غزنی به دنیا آمد. تاریخ دقیق تولد تره‌کی معلوم نیست، ولی در برخی از منابع، تولد او ۲۳ سرطان (تیر) سال ۱۲۹۶خورشیدی ذکر شده است.
در ۱۱جدی/دی سال ۱۳۴۴خورشیدی و در نخستین کنگره حزب دموکراتیک خلق افغانستان که در خانه نورمحمد تره کی در کارته ۴ کابل بر گزار شد، او به عنوان منشی عمومی (دبیرکل) حزب انتخاب شد.
پس از کودتای هفت ثور، تره‌کی رئیس دولت شد.
نورمحمد تره‌کی در ماه سنبله (شهریور) ۱۳۵۸ جهت شرکت در کنفرانس غیر متعهدها به هاوانا رفت و در راه بازگشت، در شوروی با برژنف و سایر مقامات آن کشور دیدار کرد.
گفته می‌شود مقامات شوروی نارضایتی خود را از گسترش مقاومت و سخت گیری‌های حفیظ الله امین به تره‌کی اطلاع می‌دهند و از او می‌خواهند که از امین دوری گزیند.
حفیظ الله امین که گویا از این موضوع آگاه شده بود، بعد از بازگشت تره کی از شوروی، ابتدا او را از قدرت خلع کرد و سپس در قصر ریاست جمهوری به وسیله افراد خود به قتل رساند.
درباره نورمحمد تره‌کی بیشتر بخوانید: زندگینامه تره کی: از کارمند اخراجی تا رهبر حزب
حفیظ الله امین
حفیظ الله امین در سال ۱۳۰۰ خورشیدی در روستای “قاضی خیل” پغمان، در شمال غرب کابل به دنیا آمد. امین تحصیلات ابتدایی خود را در پغمان فراگرفت و برای ادامه تحصیلات به کابل رفت و بعد از آن به شغل معلمی روی آورد.
در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، حفیظ الله امین برای ادامه تحصیلات به آمریکا رفت و پس از دریافت فوق لیسانس در رشته تعلیم و تربیت به کابل بازگشت و در یک موسسه آموزشی آمریکایی در کابل مشغول به کار شد و آنگونه که در برخی از منابع آمده است، در همین زمان با نور محمد تره‌کی آشنا شد.
حفیظ الله امین در سال ۱۳۴۳ خورشیدی که در سفر دوم تحصیلی‌اش در آمریکا به سر می‌برد، به افغانستان بازگشت و به عنوان یک عضو عادی به عضویت حزب دموکراتیک در آمد. او در سال ۱۳۴۵ خورشیدی با پیشنهاد تره کی به عنوان عضو کمیته مرکزی حزب تعیین شد و سه سال بعد از حوزه پغمان به مجلس نمایندگان افغانستان راه پیدا کرد.
در سال ۱۳۵۲ از طرف جناح خلق ماموریت کار سازمانی در ارتش را بر عهده گرفت و مسئول بخش نظامی حزب شد.
در ۲۵ سنبله/شهریور سال ۱۳۵۸ حفیظ الله امین تره‌کی را به قتل رساند و به حاکمیت مطلق دست پیدا کرد. اما چند ماه بعد در ۶ جدی سال ۱۳۵۸ بنا به روایت‌ها، حفیظ الله امین و همه اعضای دفتر سیاسی که در اقامتگاهش در “تپه تاج بیگ” دعوت شده بودند، توسط آشپز روس او مسموم شد و روس‌ها در یک عملیات نظامی ۴۵ دقیقه‌ای که به کاخ محل استقرار وی یورش بردند و او را با رگبار مسلسل کشتند.
درباره حفیظ‌الله امین بیشتر بخوانید: زندگینامه حفیظ الله امین، از تولد تا مرگ
ببرک کارمل
ببرک کامل در ۱۶ جدی/دی ۱۳۱۶ خورشیدی در کابل به دنیا آمد، در لیسه/دبیرستان آلمانی‌زبان امانی در کابل درس خواند و در سال ۱۹۴۷ وارد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل شد.
کارمل در ۱۳۳۴ خورشیدی به دلیل فعالیت‌های چپگرایانه و ضد دولتی به زندان افتاد، اما یک سال بعد که از زندان آزاد شد، به استخدام وزارت پلان/برنامه ریزی دولت ظاهر شاه درآمد.
ببرک کارمل در نخستین انتخابات پارلمانی پس از تصویب قانون اساسی ۱۳۴۳ به عضویت مجلس نمایندگان رسید و در سخنرانی‌های خود در مجلس به گونه علنی مواضع ایدئولوژیک خود را مطرح کرد.
کارمل پس از کودتای هفتم ثور/اردیبهشت ۱۳۵۷ به رهبری حزب دموکراتیک خلق به معاونت شورای انقلابی و معاونت نخست وزیری رسید و عملاً فرد شماره دوم نظام جدید شمرده می شد. اما چند ماه بعد در زمان ریاست جمهوری حفیظ الله امین، در پی افزایش اختلافات میان هر دو جناح حزب، که رهبران جناح پرچم کم کم از قدرت کنار گذاشته شدند، کارمل از معاونت نخست وزیری به سفارت جمهوری چکسلواکی سابق در پراگ فرستاده شد.
او در چکسلواکی بود که به اتهام “خیانت ملی” به کشور فراخوانده شد و از عضویت حزب دموکراتیک خلق هم اخراج شد. در ششم جدی/دی ۱۳۵۸، همزمان با اشغال نظامی افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی سابق بار دیگر به قدرت بازگشت و به عنوان رئیس دولت آغاز به کار کرد.
با رویکار آمدن میخائیل گورباچف به عنوان رئیس جمهوری شوروی سابق، سیاست‌های این کشور هم در مورد افغانستان تغییر کرد و مقدمات کنار زدن ببرک کارمل از قدرت هم در افغانستان آغاز شد.
کارمل در ثور/اردیبهشت ۱۳۶۵ خورشیدی از دبیر کلی حزب دموکراتیک خلق کنار زده شد و در عقرب/آبان همان سال مجبور به کناره گیری از ریاست جمهوری شد و بعد از آن نجیب الله رئیس‌جمهور افغانستان شد.
او پس از استعفایش چند سال در مسکو بود تا این که در سال ۱۳۷۱ تحت حمایت ژنرال عبدالرشید دوستم به شمال افغانستان بازگشت، اما دیگر هرگز سهمی در سیاست پرآشوب کشور به دست نیاورد.
کارمل پس از چند سال به مسکو برگشت و سرانجام در ۱۳ قوس/آذر ۱۳۷۵ در شهر ماسکو درگذشت و جسد او را در شهرک بندری حیرتان، در شمال افغانستان به خاک سپردند.
درباره ببرک کارمل بیشتر بخوانید: زندگینامه ببرک کارمل
میر اکبر خیبر
میر اکبر خیبر در سال ۱۳۰۴ خورشیدی در ولایت لوگر در خانواده‌ای کشاورز به دنیا آمد. او بعد از تحصیلات ابتدایی وارد دبیرستان (لیسه) نظامی شد و بعد تحصیلات عالی را در دانشکده افسری (حربی پوهنتون) ادامه داد. او یکی از افرادی بوده است که چه به شکل مخفیانه و چه علنی به نفع جریان‌های فکری طرفدار سوسیالیسم و مارکسیسم فعالیت کرد. این فعالیت‌ها باعث شد که به زندان بیفتد و در زندان نیز با شماری دیگر از چهره سیاسی چپ‌گرا آشنا شود.
میراکبر خیبر یکی از نظریه پردازان برجسته حزب دموکراتیک خلق افغانستان بود. این حزب که همان “حزب دموکراتیک خلق افغانستان” بود به زودی دچار اختلاف شد و دو سال بعد جناحی از آن به نام جناح “پرچم” تحت رهبری ببرک کارمل انشعاب کرد. خیبر عضو کمیته مرکزی این جناح و رئیس شاخه نظامی آن بود.
میر اکبر خیبر در ۲۸ حمل/فروردین ۱۳۵۷ در کابل ترور شد. در آن زمان ۱۴ سال از تشکیل حزب دموکراتیک خلق افغانستان و نزدیک به چهار دهه از فعالیت سیاسی او می‌گذشت.
درباره میر اکبر خیبر بیشتر بخوانید: میر اکبر خیبر، نظریه پرداز سوسیالیست
محمد اسلم وطنجار
محمد اسلم وطنجار در سال ۱۳۲۵ خورشیدی در ولایت پکتیا به دنیا آمد. او از افراد کلیدی در کودتای ۱۳۵۷ بود.
او در رشته نظامی تحصیل کرد و در سال ۱۳۴۶ از دانشگاه نظامی کابل فارغ شد.
سرهنگ وطنجار و ژنرال عبدالقادر در ششم ثور ۱۳۵۷ رهبری نیروهای هوایی و زمینی را برای آغاز کودتا بر عهده گرفتند و همه تدابیر برای درهم کوبیدن وزارت دفاع، فرودگاه کابل و کاخ ریاست جمهوری اتخاذ شد و نیروها در انتظار فردای آن روز و آغاز کودتا ماندند.
وطنجار همچنین از یاران داوود خان در کودتای پنج سال قبل از کودتای ۵۷ بود.
به گفته عبدالقادر، وطنجار در روز کودتا از منطقه پلچرخی با زره‌پوش‌ها (نفربرهای زرهی) به سمت ارگ حرکت کرد. ساعت ده و نیم صبح اولین توپ را به وزارت دفاع شلیک کرد. او همچنین کسی بود که پیروزی کودتا و شکست داوود را از طریق رادیو اعلام کرد.
پس از به قدرت رسیدن حزب دموکراتیک خلق افغانستان، وطنجار به سمت معاون نخست و وزیر مخابرات گماشته شد. پس از خیزش‌های مردمی در هرات، تره‌کی مجبور شد او را در سال ۱۳۵۸ وزیر دفاع افغانستان تعیین کند. اما حفیظ الله امین، او را از سمتش برکنار کرد و او به جمع کسانی دیگری که برای براندازی قدرت امین می‌کوشیدند، پیوست.
پس از قتل حفیظ الله امین از سوی روس‌ها و شروع ریاست‌جمهوری ببرک کارمل، وطنجار دوباره وزیر مخابرات شد. وطنجار بعد از آن سمت‌های وزارت داخله و دفاع را به عهده داشت.
در سال ۱۳۶۹ در دوره ریاست جمهوری نجیب الله، به دلیل این که کودتای شهنواز تنی را “خنثی” کرد، از سوی نجیب تقدیر شد و به عنوان وزیر دفاع افغانستان تعیین شد. بعد از سقوط حکومت نجیب الله، وطنجار از افغانستان فرار کرد.
در سال ۱۳۷۹ خورشیدی در شهر اودسا در اوکراین در اثر بیماری سرطان درسن ۵۶ سالگی درگذشت.
ژنرال عبدالقادر
عبدالقادر در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در هرات، در غرب افغانستان متولد شد. ژنرال عبدالقادر پس از پایان کلاس ششم به کابل رفت و وارد مدرسه نظامی مهتاب قلعه در غرب کابل شد.
او در سال ۱۹۶۰ به همراه یک تیم ۶۰ نفره به کشور قرقیزستان رفت و در آنجا در رشته خلبانی هواپیماهای نظامی درس خواند.
عبدالقادر در کودتای سردار محمدداوود (۱۳۵۲ خورشیدی) فرد کلیدی بود. آقای قادر پس از روی کار آمدن محمد داوود، به مقام معاونت فرماندهی کل نیروهای هوایی افغانستان رسید.
او در کودتای کمونیستی در هفتم ثور سال ۱۳۵۷ خورشیدی نیز رهبری نیروهای نظامی هوایی این کودتا را به عهده داشت.
عبدالقادر پس از پیروزی این کودتا برای مدت سه ماه وزیر دفاع افغانستان شد.
اما به اتهام همکاری در طرح ریزی کودتا علیه دولت دستگیر و روانه زندان شد.
آقای قادر پس از به قدرت رسیدن ببرک کارمل، رهبر جناح پرچم حزب دموکراتیک خلق افغانستان، از زندان آزاد و بار دیگر به عنوان وزیر دفاع این کشور مشغول به کار شد. در اواخر دوران حکومت کمونیستی در افغانستان، ژنرال قادر به عنوان سفیر این کشور در لهستان معرفی شد.
آقای قادر در سال ۲۰۱۳، پس از یک دوره طولانی زندگی در بلغارستان، به افغانستان بازگشت.
ژنرال قادر در همان سال در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفته بود که در کودتای هفتم ثور او “فرد پیشتاز بود و فرماندهی این کودتا را از یک هلیکوپتر از هوا به عهده داشت.”
او در این مصاحبه گفت که پدرش چوپان بوده و مادرش از منطقه برنا آباد درحد فاصل ولسوالی غوریان و ولسوالی زنده جان در هرات بود.
ژنرال عبدالقادر در سال ۱۳۹۳ در سن ۷۰ سالگی، در بیمارستان نظامی سردار محمد داوود کابل به علت خونریزی مغزی درگذشت.
غلام محمد غبار
میرغلام محمدغبار سیاستمدار، مورخ و نویسنده، در سال ۱۲۷۶ خورشیدی در منطقه “دروازه لاهوری” شهر کابل زاده شد. او در خانواده‌ای بزرگ و سرشناس به دنیا آمد و بزرگ شد و آموزش‌های ابتدایی را در نزد خانواده خود فرار گرفت.
غبار چند سال در سمت‌های مختلف اداره‌های دولتی کار کرد. او در اواخر پادشاهی امیر حبیب الله خان، به جنبش جوانان افغان پیوست. غبار چند سال بعد پس از مطالعه و تحقیق تاریخ، یکی از صاحب نظران مطرح افغانستان در زمینه تاریخ شد. در سال ۱۳۱۰ هم سر منشی سفارت افغانستان در برلین شد.
غبار سپس در سال ۱۳۲۹ حزب وطن را تأسیس کرد. او همچنین از نخستین بنیانگذران جنبش چپ افغانستان شمرده می‌شود.
غلام محمد غبار با نور محمد تره کی، ببرک کارمل، میر اکبر خیبر وشماری دیگر، راس حلقات مطالعاتی مخفی قرار داشتند، آنها بیش از یک دهه فعالیت فکری و سیاسی کردند و در این مدت صدها جوان تحصیلکرده و پرشور را با اندیشه‌های مارکسیستی آشنا و همنوا کردند.
در اوایل دهه چهل شمسی هواداران این تفکر ایجاد تحولات دموکراتیک به منظور رسیدن به جامعه سوسیالیستی را هدف خود عنوان کردند و “جمعیت دموکراتیک خلق افغانستان” را بنیان نهادند.
غبار همچنین از بنیانگذاران انجمن ادبی کابل بود. هنوز یک سال از تاسیس انجمن ادبی کابل نگذشته بود که نادر خان نتوانست فعالیت های غبار و یارانش را تحمل کند و او را به همراه تعدادی دیگر از روشنفکران در سال ۱۳۱۱ به دلایل سیاسی بازداشت و زندانی کرد. غبار چهار سال را در زندان سپری کرد. او در سال ۱۳۲۸ خورشیدی به نمایندگی از مردم کابل به شورای ملی راه یافت.
“افغانستان در مسیر تاریخ” یکی از مهم‌ترین آثار آقای غبار است که تاکنون چندین نوبت در داخل و خارج از افغانستان به چاپ رسیده است.
میر غلام محمد غبار در ماه های آخر حکومت داوود خان، به زخم معده مبتلا شد و برای معالجه به آلمان رفت و در یکی از بیمارستان‌های شهر برلین بستری شد و در ۱۶ دلو/بهمن سال ۱۳۵۶ خورشیدی درگذشت.
پیکرش چهار روز بعد، در تاریخ ۲۲ دلو به کابل منتقل شد و در گورستان شهدای صالحین کابل به خاک سپرده شد.
از راست: سلطان‌علی کشتمند، ببرک کارمل، اناهیتا راتب‌زاده و میراکبر خیبر
