نیره انصاری، متخصص حقوق بین الملل خصوصی، نویسنده و پژوهشگر:
* با توجه به آنچه پیش گفته؛ چرا آقا(ی) خامنه ای از درک صحیحِ ضرورتِ آشتیِ ملی می گریزد؟
در حقیقت ایشان طرح آشتی ملی را خطرناک تلقی نموده است زیرا وقتی می گوید: * وقتی این مساله مطرح شده و رسانه‌ها به آن دامن می زنند…*
معنای این عبارت می‌تواند این باشد که گویی میان ملت اختلاف وجود دارد و مردم با یکدیگر قهرند!
در حقیقت وی با انکار وجود شکاف[ میان دولت و دولتمردان]، قصد دارد صورت مساله را همانند همیشه بزداید. گویا اگر ادعا شود مردم با یکدیگر قهر نبوده و نیستند و بر سر مسائل اساسی دارای وحدت نظرند، سالبه موضوع نسبت به * آشتی ملی * وجود می یابد! و اگرچه طرح چنین مطالبه ای برای وی و حکومت خودسرانه اش حطرآفرین است اما با انکار واقعیت نمی‌توان چنین موضوع عمده‌ای را نادیده پنداشت و بر اساس اصلی در علم حقوق* نافی را نفی کافی نیست!*
آشتی ملی در دامانِ * گذارِ عادلانه* متولد شده و نضج می یابد. طبیعی است که چوکاتِ * گذار دادگرانه * می بایستی شفاف، روشن و کاملن مشخص باشد تا بتوان وارد فراز * آشتی ملی * گردید.
معنا و مفهوم *گذار عادلانه *
گذار عادلانه معنا و مفهوم برنامه مدنی به منظور مقابله و بررسی * جنایاتِ رخ داده در گذشته * است، و اینکه چگونه می‌توان از چنین بحران های کلانی با حداقل هزینه گذر کرد.
در حقیقت نظریه * گذار دادگرانه* بر این امر تأکید دارد که نمی‌توان بدون اینکه مشخص گردد چگونه جامعه می‌خواهد با جنایاتی که در گذشته رویداده، مواجه گردد، صلح و امنیت را در آینده رقم زند.
در‌واقع * گذار عادلانه * که ابتناء دارد بر عدل؛ روندی است که طی آن جامعه ی صدمه دیده و دهشت زده از وضعیتِ نابسامانِ خود گذر نموده و با شکل گیریِ * حاکمیت قانون * به دموکراسی و صلحی پایدار دست می یابد.
چه مراحلی در فرایند * گذار دادگرانه * طی می شود؟
– توقف کامل تمامی موارد نقض حقوق بشر
– بررسی جنایات رویداده در گذشته
– یافتن مسئولان مرتکبِ جنایات در گذشته
– تعیین مجازات برای مرتکبان جنایات
– ارائه خدمات حمایتی [ اعم از کمک‌های حقوقی و دولتی] به قربانیان
– پیشگیری و ممانعت از تکرارِ رویدادِ جنایت های مشابه در آینده
–ایجاد سامانه ای که امنیتِ جامعه را تضمین نموده و به گسترش صلح بیانجامد
– موارد زیر نشانگر اهمیت آشتی ملی است:
– می‌توان بیان داشت که تمامی جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانهِ کنونی، میان کشورهای گوناگون نیست، بل، عموماً جنگ‌های داخلی است.
– نزدیک به یک سوم تمامی قراردادهای صلحی که در چهار دهه ی گذشت در سراسر جهان امضاء شده به طور مشخص به موضوع آشتی ملی پرداخته و آن را به عنوان * شرط * اجرای قرارداد صلح، مطمح نظر قرار داده اند.
از این رو در جامعه هایی گه قصد گذر از بحران و دستیابی به صلح پایدار را دارند، توجه ویژه ای به این امر می نمایند.
– در پارامترهای چهارگانه ای که سازمان های بین‌المللی به منظور اعطای کمک و حتا حمایت از کشورهایی که در حال گذار اند، تدوین نموده اند، آشتی ملی در درجه سوم قرار دارد و حتا پیش از مساله وجود امنیت در جامعه است.
* بلوفید * بر این باور است که: * برای جامعه های در حال گذار، چنانچه سیاست آشتی ملی را دنبال نکنند، امکان دستیابی به دمکراسی پایدار میسر نمی باشد.*
بسیاری از پژوهشگران در خصوص لزوم تدوین و ارائه نظریه‌ای شفاف در خصوص آشتی ملی سخن گفته اند.
در این باره * سوزان درایر * می نویسد:* لازم است تا این مفهوم به شفافیت مشخص گردد، چه آنکه قرار است…*
همچنین * پروفسور برهنت * بر این باور است که:* عدم ارائه تعریف کاملاً مشخص، شفاف و عملی از آشتی ملی موجب روبرو شدن روند آشتی ملی با چالش های گوناگون خواهد گشت.*
در حقیقت می‌توان گفت که * تصویب قوانین مشخص و یا ارائه پیشنویس در جهت تدوین قانون آشتی ملی، خود می‌تواند به شفافیت کمک شایانی نماید.
معنای عبارت انگلیسی آشتی ملیReconciliation
آشتی ملی ترجمه کلمه انگلیسی بالاست. این کلمه مشتق از دو عبارت لاتین بوده که به معنای * از نو * و *دوست بودن * است و در‌واقع تلفیقی از این دو عبارت را می‌توان اینگونه نوشت * ایجاد دوستی از نو *!
تعریف آشتی ملی در ادبیات سیاسی/ اجتماعی
تنش، ستیز و استبداد بخشی از تاریخ بشر بوده‌اند و اکنون جامعه ایران از عوامل یاد شده در رنج و عذاب است.حال باید بررسی کرد که چگونه می‌توان از مرحله تنش، ستیز و استبداد با اندک هزینه و با بیشترین سرعت گذر کرد؟
آشتی ملی به عنوان یک رهیافت کلان، می‌تواند جامعه بحران زده و متشنج را به سوی صلحی پایدار هدایت نماید و در این میان، قربانی نیز به آرامش نزدیک شده، حقیقتِ جنایت ها مرعی گردیده و به رسمیت شناخته شده و امنیتِ دراز مدتِ جامعه حفظ گردد.
بررسی و دیدگاه پژوهشکران در این خصوص:
– * جان پُل ردلیچ* بر این نظر است که:* آشتی ملی، به معنای یک روند دینامیک و سازگار است، که هدفش بهبود جراحات و ساخت آتیه ای روشن است. روندی که طی آن امکان ایجاد تغییر و باز تعریف روابط میسر می گردد.*
– * پروفسور بارتل * این امر را اینگونه تعریف می نماید:* آشتی ملی یک روند روانی است که به ایجاد صلح پایدار می انجامد.*
– * مرواو * می گوید:* آشتی ملی شیوه ای است که بر اساس آن، طرفین به تغییراتی روی می‌آورند که در پی آن به تعریف دوباره ارزش‌ها اقدام کرده و رفتار خود را بازنگری می‌کنند تا بتوانند رابطه مشترک سازنده ای را در آتیه داشته باشند.
و * مرکز مطالعات سوئدیِ آشتی ملی*، در تعریف و بررسی این امر اعلام می دارد:* شیوه ای است تا به کمک آن، جامعه ی از هم فرو پاشیده با گذشته‌ای گسسته، برای دستیابی به آینده‌ای مشترک تلاش نماید.*David Bloomfield, Reconcilition: An Introduction after Violent Conflict: PY4
و برخی نیز با استناد به مقوله * قراردادهای اجتماعی اثر ژان ژاک روسو* و دیگر نظریه‌ها، آشتی ملی را اینگونه بررسی می کنند:* آشتی ملی یک روند اجتماعی است تا در پی به رسمیت شناختن و پذیرش حقیقت در خصوص آزارهای روا شده، عقاید مرسوم جامعه را که موجب به وجود آمدن این آزارها بوده‌اند را تغییر می‌دهد و همچنین کوشش می نماید تا بازیگران اجتماعی را ترغیب نموده تا با پیشه کردن رفتاری توأم با عدالت در برابر افراد خطاکار، از تکرار خشونت و انتقام گیری در جامعه پیشگیری نماید.*
آشتی ملی یک راهکار عملی به منظور رسیدن به صلح پایدار و ایجاد شرایط همزیستی مسالمت آمیز در آینده است. آشتی ملی کوششی از سوی شهروندان است تا به ارائه تعریفی نوین از قرارداد حاکم بر جامعه دست یازد.آشتی ملی روندی زمان بَر، ژؤف و چند بُعدی است.
اکنون پرسش این است که آیا آشتی ملی تنها پس از تنش و یا جنگ داخلی و یا سرنگونی دیکتاتوری آغاز می‌گردد و یا می‌توان آشتی ملی را حتا در مراحل پیش از سرنگونی دیکتاتور نیز شروع نمود؟
بی‌شک آشتی ملی می‌تواند پیش از فروپاشی حکومت تورانی و استبدادیِ کنونی آغاز شود و در حقیقت چنانچه آشتی ملی پیش از سرنگونی رژیمِ کنونی شروع گردد، نخست امکان سرنگونی را افزایش داده و دوم، اقبال و شانس دستیابی به دموکراسی و صلح پایدار را بیشتر می کند.
تفاوت میان بخشش و آشتی ملی
– بخشش، کُنشی است که رابطه‌ای یک سویه را بنا می نهد، قربانی، می‌تواند فرد خاطی را مورد بخشش خود قرار دهد. اما در آشتی ملی چنینی نیست. از این رو بخشش* ممکن * است بخشی از روند آشتی ملی بشمار آید، اما به هیچ عنوان * هدفِ آشتی ملی * محسوب نمی شود!
بنا بر تحقیقات سازمان های بین‌المللی در خصوص اجرایی کردن سیاستِ آشتی ملی در برخی کشورها، سیاست آشتی ملی سال هاست که در نقاط مختلف جهان اجرا و نتایج گوناگونی نیز در برداشته است. از آشتی ملی در استرالیا ( در قبال بومیان) تا رواندا، یا افریقای جنوبی، که پس از موفق واقع شدن آشتی ملی در این کشور، کشورهایی چون پرو، سیرالئون، غنا، لیبریا و رواندا کوشش دوچندانی به کار برده‌اند تا از این تجربه بهره مند گردند.
از دیگر فراز پژوهش های گوناگون بیانگر این است که اگر در یک جامعه * جو ستیزه * گسترش یابد، موجد یک حلقه معیوب می‌گردد که در آن شاهد خشونت دائمی هستیم [نظام دیکتاتوری همزمان با تدوین قوانین قرون وسطایی، فرهنگ آن قوانین را نیز وارد بطن جامعه کرده اند!] و تنها هرازگاهی فردِ قربانی جایگزین خاطی می شود. به بیانی دیگر، وقتی قربانی به قدرت می رسد، به خشونت دست می یازد. آنگاه فرد خاطی این بار بدل به قربانی می شود… و سپس به منظور بازگشت به جایگاه سابق خود تلاش می کند. این شرایط موسوم به *تله ستیزه * است.
* هلن فین * از این چرخه معیوب، با نام چرخهِ * جنگ، انتقام، جنگ * یاد می‌کند.
آشتی ملی یا شخصی؟
– آشتی ملی را در دو سطح می‌توان پی گرفت
//سطح نخست: اینکه افراد قربانی، به خودی و به تنهایی برای آشتی با جنایتکاری که آن‌ها را قربانی نموده اقدام نمایند.
// در سطح دوم: آشتی ملی به شکل یک سیاست ملی و در ابعاد کشوری دنبال شود.
اگرچه تلاش می‌شود تا آشتی ملی در سطح فردی نیز ترغیب شود، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که فرد قربانی، حقیقتاً بتواند به آشتی دست یابد!
به منظور یک درک صحیح ازمقوله آشتی ملی می‌توان آن را از منظرهای گوناگون روانشناسی،جامعه شناسی، حقوق و اقتصاد مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
– آشتی ملی از منظر روانشناسی و بررسی اینکه چگونه آشتی ملی می‌تواند به بهبود وضعیت روانی قربانیان کمک رسانی نماید.
– نظرگاه سیاست نسبت به آشتی ملی و اینکه آینده سیاسیِ افراد خاطی چه خواهد بود؟
– آشتی ملی از منظر علم حقوق و بررسی تدوین قانون بسیط و شفاف و بدون اجمال به منظور مجازات این افراد و چگونگی اجرای آن!
– دیدگاه اقتصادی به آشتی ملی و آثار آن در ابعاد کلان بر اقتصاد جامعه و همچنین مشخص سازی اموال جنایتکار و سارقان منابع اقتصادیِ مردم که از این راه [غیرمشروع و ناعادلانه] کسب کرده اند.
در خصوص گزینش فراموشی جنایتکاران * پروفسور دابی * پس از بررسی نتایج آشتی ملی و پروسه آن، توصیه نمود که افزون بر اتحاد، آنچه که مقدم بر هر حرکت دیگری است؛ اینکه می بایست به صورت شفافی به اختلافات گذشته پرداخته شود و در حقیقت به رسمیت شناخته گردد، زیرا بدون به رسمیت شناختن، آنچه موجب شکاف در جامعه شده دستیابی به یک آشتی ملی پایدار میسور نخواهد بود.
البته این نظریه را می‌توان اینگونه تفسیر نمود که: برای دستیابی به آشتی ملی،ضرورت دارد تا قساوت های صورت گرفته به نحوی دقیق، موشکافانه و توسط کمیته های حقیقت یاب مورد بررسی قرار گیرد؛ زیرا در وهله نخست آشتی ملی میان دولت جنایتکار و مردم است و بر این اساس * آشتی ملی * اساساً بین دولت و دولتمردان محلی از اِعراب ندارد و در مرحله پسین، اعلام رسمی حقیقت و پذیرش آن، ممکن است به قربانیان کمک کند تا * حلقه ی معیوبِ تلهِ ستیزه * را بشکنند.
اگرچه گفتن و نحوه بیان حقیقت‌های رویداده پیچیده‌ترین بخش آشتی ملی است و این خطر وجود دارد که جامعه به یک پایداری اندک نرسیده باشد و بیان واقعیت‌ها می‌تواند موجب گردد تا قربانیان به شورش روی آورند و به همین منظور اعلام حقیقت توسط کمیته های حقیقت یاب باید زمانی باشد که پلیس بتواند با درایت خود امنیت را بر جامعه حاکم نماید.
از این بیش دو شرط اساسی و بنیادین از نقاط برجسته موفقیت در آشتی ملی است که ضرورت دارد تا رعایت گردد
– پاسخگویی تمامی خطاکاران و حقیقت گویی
– تعیین مجازات [ تدوین قانون] برای جرائم بسیار جدی مانند ترور، سرکوب مردم و…
شایان یادآوری است که رسانه‌ها نقش مهم در این زمینه ایفا می‌کنند و می‌توان از توانایی هایشان به منظور فرهنگ سازی بهره جُست.
و نیز بارها مهمتر وجود و نقش * رهبر سیاسی و کاریزماتیک و شناخته شده * توسط اکثریت جامعه، می‌تواند کمک موثری به شکل‌گیری آشتی ملی نماید، زیرا آشتی ملی می‌تواند به آن شخص به عنوان پشتوانه و حامی تکیه نموده و اعتماد عمومی را جلب نماید.
فرهنگ ایرانی
– فرهنگ حاکم بر جامعه، مجموعه باورهایی است که رفتار شهروندان را هدایت می کند، بر اساس این باورها اعضای جامعه رفتار ویژه ای را پیشه می‌کنند و این فرهنگ حاکم بر جامعه است که به قربانیان و خاطیان دیکته می‌کند که چگونه رفتارنمایند.
بدین اعتبار می بایست طی یک پروژه، به بررسی فرهنگ کنونی حاکم بر جامعه ایران پرداخت و به صورت مشخص مولفه های زیر را شناسایی نمود.
– در فرهنگ ایرانی، چه ابعادی از فرهنگ حاکم بر کشور می‌تواند بر سیاست آشتی ملی آثار منفی برجای می گذارد؟
– در این فرهنگ چه ابعاد مثبتی وجود دارد که موجب تقویت بیشتر سیاست آشتی ملی خواهد شد؟
و اما در خصوص بهبود وضعیت اقتصادی جامعه پس از روی دادن آشتی ملی، * باربارا والتر * می نویسد:*در جامعه هایی که در روند آشتی ملی قرار دارند، بسیار مستعد شعله‌ور شدنِ دوباره خشونت هستند و یکی از مهمترین عوامل، این احساس قربانی است که تصور می نماید در چارچوب حکومت تازه امکان هیچ پیشرفت و تغییری نیست و تنها حاصل آشتی ملی بخشیده شدن قربانیان بوده است!*
از این جهت ایجاد یک فضای باز سیاسی و اتخاذ سیاست هایی که پیشرفت اقتصادی به همراه داشت باشد، به منظور موفقیت آشتی ملی، اهمیت بسزایی دارد.
آشتی ملی در فضای سیاسی
– طبیعی است که بین آزادیخواهان کنونی که قدرتِ فردای ایران را بدست خواهند گرفت، با مقامات حکومت دیکتاتوری و تورانی جمهوری اسلامی هیچگونه سازشی وجود ندارد. و اساساً بحث *آشتی ملی * میان دولت و مردم است و نه بین دولت و دولتمردان!در حقیقت پرسش این است که چگونه می‌توان سیاست آشتی ملی را بر این رابطه نیز اعمال نمود.
آشتی ملی؛ سیستم قضایی و دادگاه ها
– ایجاد یک سیستم قضایی نوین، به نحوی که بتواند اعتماد عمومی جامعه را جلب نموده، یکی از برجستگی ها و شرط اساسی است. شهروندان قربانی باید بدانند که حتا، آنگاه که نمی‌توانند ببخشند، * حاکمیت قانون* بر کشور حاکم است و می‌توانند به منظور احقاق حق خود به دادگاهی با حفظ بی‌طرفی و بر اساس عدالت مراجعه نمایند.
فراتر از این ضروری است تا برای کنشگران و گروه‌های سیاسی و مدنی، برنامه‌ای مدون را در این مورد تدارک بینند؛ چه آنکه ایجاد هماهنگی و توافق در هنگام سرنگونی حکومت جمهوری اسلامی کاری است مشکل اما انجام یافتنی.
می بایست از هم‌اکنون به شیوه ای مشخص، گروه‌های سیاسی به تدوین سندِ ملی آشتی ملی مبادرت ورزند
قانون ملی آشتی ملی
به این منظور ضروری است که پیشنویس * قانون ملیِ آشتی ملی * مورد توافق و تائید تمامی کُنشگران و گروهای سیاسی/مدنی واقع گردد.
چوکات قانون ملی
موارد زیر از علل مخففه/ تخفیف مجازات خواهد بود:
– فرد خاطی، به صورت صادقانه و بدون مخففی کاری به تمامی اعمال خود به نحوی کتبی، اعتراف نموده و اقاریر خود را که ابتناء بر ارتکاب فعل یا ترک فعلی غیرقانونی داشته را در اختیار کمیته حقیقت یاب ملی قرار دهد.
– علل مخففه/ تخفیف مجازات زمانی شامل فرد خاطی می‌شود که برای اعمال( غیرقانونی) خود دلائل مکتوب و واجد اعتبار قانونی و ایضاً قابل اثبات به دادگاه ارائه دهدمبنی بر اینکه نفع شخصی را به طور مستقیم و غیرمستقیم دنبال نمی کرده و تنها وظیفه خود را تحت عنوان * مستخدم رژیم …* انجام داده است.
– برخی از جرائم، از دایره آشتی ملی خارج بوده و فرد نمی‌تواند تنها با اعتراف، تقاضای عفو کامل نماید. این جرائم عبارتند از: نسل کُشی[ اعدام هزاران هزار زندانی سیاسی و فکری از 38 سال گذشته تاکنون]، جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی و…
با توجه به آنچه پیش گفته؛ چرا آقا(ی) خامنه ای از درک صحیحِ ضرورتِ آشتیِ ملی می گریزد؟
در حقیقت ایشان طرح آشتی ملی را خطرناک تلقی نموده است زیرا آنگاه که می گوید: * وقتی این مساله مطرح شده و رسانه‌ها به آن دامن می زنند…*
معنای این عبارت می‌تواند این باشد که گویی میان ملت اختلاف وجود دارد و مردم با یکدیگر قهرند!
در حقیقت وی با انکار وجود شکاف[ میان دولت و دولتمردان]، قصد دارد صورت مساله را همانند همیشه بزداید. گویا اگر ادعا شود مردم با یکدیگر قهر نبوده و نیستند و بر سر مسائل اساسی دارای وحدت نظرند، سالبه موضوع نسبت به * آشتی ملی * وجود می یابد! و اگرچه طرح چنین مطالبه ای برای وی و حکومت خودسرانه اش حطرآفرین است اما با انکار واقعیت نمی‌توان چنین موضوع عمده‌ای را نادیده پنداشت و بر اساس اصلی در علم حقوق* نافی را نفی کافی نیست!
در‌واقع آشتی ملی متناظر است بر حل مساله شکاف میان دولت و مردم ( به معناو مفهوم کل نظام سیاسی) است و نه قهر مردم با یکدیگر!
در هر جامعه‌ای می‌تواند شکاف وجود داشته باشد حتا در دموکرات ترین نظام های سیاسی؛ و در حقیقت، مردم یک جامعه همواره نمی‌توانند صد در صد حامی دولت به عنوان یک نظام سیاسی باشند.
البته و بارها مهمتر اینکه در نظام های تورانی و دیکتاتوری چون ایران این شکاف بسیار گسترده‌تر است
ایشان در سخنرانی خود از * تنوع قومیت های گوناگون مانند فارس، کُرد، عرب، لُر و بلوچ سخن رانده و تأکید نموده که:* دشمن همواره به ایجاد شکاف قومیتی چشم طمع دوخته تا به خیال خود از هر گسلی در کشور استفاده و زلزله ایجاد نماید، در حالی که هیچ گسلی در کشور وجود ندارد و…*
حال آنکه اساساً تبعیض های قومی، مذهبی، جنسیتیِ اِعمال شده توسط نظام ناکارآمد اسلامی، شکاف ها و گسل های خطرناکی بوجود آورده است. اقلیت‌های قومی ، مذهبی و جنسیتی بر اساس وزن و جایگاه اجتماعی اشان در نظام سیاسی کشور حضور ندارند!
فراتر از این موارد آنان گرفتار تبعیض های اقتصادی نیز هستند!
24،2،2017 میلادی
