گزارشی از محسن بهزاد کریمی
روز دوشنبه 12 اکتبر، به همت مراکز مطالعاتی فرید و کاسکید، و به میزبانی سفارت گرجستان در بروکسل، سمیناری حول محور نقش اتحادیهء اروپا، ترکیه، روسیه، آمریکا و ایران در امنیت و توسعهء منطقهء استراتژیک قفقاز برگزار شد. در این سمینار قریب به یک‌صد تن از سفرا، نمایندگان مراکز تحقیقاتی،نمایندگانی از کمیسیون اروپا، پارلمان اروپا و همچنین ناتو شرکت داشتند. در این نشست هیچ نماینده‌ای از سوی جمهوری اسلامی حضور نداشت و تنهانمایندگانی از جنبش سکولار دموکراسی و حزب دموکرات کردستان، بعنوان ناظر،به این جلسه دعوت شده بودند. گزارش حاضر مطالب مطرح شدهء مربوط به ايران در اين سمينار را عرضه می دارد.
پیش از شروع جلسه فرصتی دست داد تا گفتگویی داشته باشم با آقای انریکوپونزونه، مدیریت روابط اروپایی انجمن تازه تأسیسِ یورو- ایران. این انجمن در پی موفقیت طرحی مشابه که در سال 2004 با نامیورو-برزیل آغاز به کار کرد تشکيلشده است. اهداف تعریف شدهءاین انجمن عبارتند از «حمایت فعالیت‌های مؤسسات تجاری و صنعتی اروپا و ایجاد ارتباط با طرف ایرانی».
پرسش: آقای پونزونه، شما اخیراً سفری به ایران داشتید. وضعیت ایران را در این دوران گذر از تحریم چگونه یافتید؟
پاسخ: باید بگویم که شرایط متفاوت با تصویری است که بسیاری در ذهن ممکن است داشته باشند. مردم ایران به نوعی از این موضوع خوشحال‌اند،به ویژه از رابطه با آمریکا. در گفتگوهایی که با مردم کوچه و بازار داشتم گاهی دیدم که اشتیاق فراوانی به حضور آمریکایی‌ها دارند تا اروپایی‌ها. مردم بعد از یکسلام و احوال پرسی شوق خودشان را از دست می‌دادند تا می‌فهمیدند که مناروپایی هستم و نه آمریکایی!
پرسش: منظور شما این است که از رویکرد مردم ایران نسبت به دوستی با آمریکا تعجب کردید، درست است؟
پاسخ: بله، دقیقاً همین طور است. و یک واقعیت در این مطلب نهفته است. این که نظر مردم با نظر دولت و حکومت متفاوت است. مردم ایران قرابت و نزدیکی بیشتری با غرب دارند تا دیگر همسایگان‌شان. برای مثال، دولت عربستان برای غرب یک دولت دوست حساب می‌شود اما مردم این کشور چنان دل خوشی از غرب ندارند ولی در ایران بر خلاف دشمنی‌ها و کینه توزی های برخی سران حکومت، مردم ایران دید مثبتی در رابطه با غرب و به ویژه آمریکا دارند.
پرسش: این تضاد را چگونه یافتید؟ فکر می‌کنید خواست مشخص مردم در شرایط حال چیست؟
پاسخ: مردم بسیار امیدوارند و فکر می‌کنند که برداشتن تحریم به نفع‌شان خواهد بود و نهایتاً اقتصاد بهتر روی معیشت آنها هم تاثیر می‌گذارد. در کل یک دوگانگی را بین مردم ایران و خاستگاه دولتمردها دیدم. من با چشمان خودم دیدم که خانمی در خیابان کیف‌اش افتاد و وسایل‌اش بیرون ریخت. از کیف این خانم به جای عکس خمینی عکس شاه بیرون افتاد. این تضاد را در تمام ابعادمی شود تجربه کرد.
پرسش: فکر نمی‌کنید شرکت‌هایی که با ایشان وارد معاملات تجاری می‌شوید همگی به نوعی یا دولتی هستند و یا وابسته به سپاه؟
پاسخ: این واقعیت تا حدود زیادی درست است اما مطلق نیست. شاید بیش از 70 تا 80 درصد شرکت‌ها از نوعی باشند که شما گفتید اما بقیه خصوصی هستند.
***
آنچه در سمینار گذشت
پیش از آغاز به کار “پنل نخستِ” این سمینار، آقای جوس بونسترا پیش‌گفتاری از تحقیق جامعی را معرفی کرد که در رابطه با قفقاز و تاثیر گذاران منطقه‌ای و فرا منطقه ای انجام داده است. این تحقیق، به نام کنسرت جنوبقفقاز، سعی بر بیان ناهماهنگی‌های موجود در این منطقه داشته و عقیده دارد کهدر این کنسرت ناهماهنگ هرکسی نُت دلخواه خودش را می‌نوزاد و دلیل اصلی این ناهماهنگی و عدم ثبات هم در همین آشفتگی و عدم هماهنگی کشورهای منطقه و کشورهای تاثیرگذار است.
در پنل نخست، و به عنوان سخنران کلیدی، آقای گونار ویگاند، از اعضای کمیتهء روابط خارجهء اتحادیهء اروپا، به بررسی نقش اتحادیهء اروپا در پیشبرددموکراسی، توسعه و امنیت در منطقه پرداخت.
در طول پنل نخست، سخنرانان به بحث پیرامون تقسیمات ژئوپولتیک در جنوب قفقاز پرداخته و به نقش رو به رشد اتحادیهء اوراسیا در تقابل با اتحادیهءاروپا اشاره کردند؛ رقابتی که در غیاب تمهیدات لازم شرایط متزلزل را در منطقه تشدید می‌کند.
تا چند ماه اخیر، نزدیکی گرجستان و آذربایجان به غرب، و نفوذ روسیه درمناطقی از گرجستان و ارمنستان، دیگر مسئلهء بحران سازی به حساب نمی‌آمد ام،ا پیش آمدن بحران اوکراین و حملات اخیر روسیه به سوریه و ضعف ظاهری بلوک غرب، باعث ایجاد وحشت و بازنگری در سیاست‌های آذربایجان نسبت به روسیه شده است و این کشورها، که تا دیروز خود را در سایهء ناتو و غرب می‌دیدند، با بروز نگرانی های اخیر از امنیت خود در مقابل روسیه مطمئن نیستند.
در پنل دوم، نوبت به بررسی نقش بازیگران خارجی و کشورهای تاثیر گذار بر منطقه رسید.
کارشناسان در این بخش بر این نکته هم عقیده نبودند که “روسیه را بايدآنچنان که هست پذیرفت و نه آنچنان که ما و ارزش های ما در غرب انتظار داريم”. اما بر این نکته که اتحادیهء اروپا در منطقه می‌تواند نقش کم‌تنش‌تری از آمریکا داشته باشد و در یک فضای رقابتی و نه شراکتی با روسیه در منطقه همزیستی داشته باشد هم‌نظر بودند.
از شگفتی‌های این پنل جواب خانم “آماندا پائول” به پرسش خبرنگار کیهانلندن بود، مبنی بر اینکه «با توجه به نقش مخرب اعضای سپاه و قرار گرفتن تعدادزیادی از این نیروها در لیست تحریم‌های اتحادیهء اروپا آیا فکر نمی‌کنید کهبرداشتن این تحریم‌ها این امکان را به این افراد می‌دهد که در مناطقی مثل قفقاز به گسترش عملیات خود بپردازند، در حالی که مبلغین وهابی در این مناطقحساس فعالند و با حضور دوبارهء این افراد در منطقه و اروپا مخاطرات دو چندان می‌شود؟» خانم پائول، که در غیاب نمایندهء کمیتهء روابط خارجه پاسخگوی سوال شد، پس از اعلام اینکه این تنها یک نظر کارشناسی است گفت: «قاسمسلیمانی یکی از این افراد است که سال‌ها در لیست تروریست‌ها و تحریم‌ها بود، اما حالا ما شاهد نقش مؤثر او در عراق هستیم».
اما در طول این نشست، و با توجه به دستور کار آن، نقش حکومتاسلامی ایران در منطقهء قفقاز این گونه بیان شد:
– ایران از نظر امنیتی کیفیت‌ها و توانایی لازم برای تاثیرگذاری در اینمنطقه را ندارد. حتی، بر خلاف دیگر مناطق، ایران در این منطقه گروه‌هایی را هم تحت حمایت خود ندارد که از آن طریق بتواند اهداف امنیتی خود را پیش ببرد. وحتی اثرگذاری دیپلماتیک هم در این راستا ندارد و تنها با رفع تحریم‌ها نقش ایران در رابطه با تجارت منطقه‌ای کمی پر رنگ‌تر خواهد شد.
– هرچند آذربایجان از لحاظ استراتژیک برای ایران دارای اولویت‌هایی استاما ایران روابط نزدیکی با دشمن اصلی آذربایجان یعنی ارمنستان دارد و، از سوی دیگر، آذربایجان هم پذیرای دشمن اصلی حکومت اسلامی، یعنی اسرائیل، است.
– ایران دارای دومین ذخیرهء گازی در جهان است اما توان صدور آن را ندارد و حتی از ترکمنستان گاز وارد می‌کند. این کمبودها در زمینهء صنعت گاز در ایراننیازمند سرمایه‌گذاری شرکای چینی ایران یا غرب است.
– دست یابی و اتصال ایران به کریدور جنوبی برای تأمین گاز اروپا مفید است اما این همه بستگی به رفتار ایران با غرب و پیشرفت مسئلهء اتمی دارد و،از سوی دیگر، آذربایجان نیز بدش نمی‌آید که این مسیر را مسدود کند و یا از اینترانزیت احتمالی سود ببرد.
– بهبود روابط با گرجستان، دیگر شریک استراتژیک غرب در منطقه، نیز در افق کاری این دو کشور دیده می شود؛ رابطه‌ای که منافع هیچ یک از دیگر بازیگرانرا به مخاطره نمی‌اندازد.
– اما در کل نقش ایران به عنوان یک بازیگر کلیدی در گذشته‌ای نه چنداندور امروزه نقشی مشخص و قدرتمند نیست و به نظر هم نمی‌رسد در آینده نزدیک بتواند از طریق این منطقه به نقشی کلیدی در صنعت انرژی برسد.
– در عین حال در افق سیاسی جمهوری اسلامی، اولویت رقابت با عربستان، تقابل با اسراییل، و تلاش برای ایفای نقش در خاورمیانه، جایی برای پرداختن به قفقاز باقی نمی‌گذارد.
– ایران هم، مثل ترکیه و اروپا و آمریکا، علاقه‌ای به مداخله در درگیری‌هایجنوب قفقاز ندارد و در این میان سعی می‌کند در حیاط خلوت روسیه مانور ندهد؛ و اگرچه روسیه ترجیح می‌دهد در این زمینه شریکی برای رویارویی با غرب داشتهباشد اما در حال حاضر ایران را شریک مناسبی در این زمینه نمی‌داند.
22 مهر 1394 / 14 اکتبر 2015
