حسین باستانی :

از حدود یک دهه پیش، هر از گاه برخی محافظه کاران اتهاماتی اقتصادی را در مورد علی‌اکبر ناطق نوری یا نزدیکانش مطرح کرده اند.

در میان متهم کنندگان، اسامی کسانی چون محمود احمدی نژاد، عباس پالیزدار (در زمانی که حامی آقای احمدی نژاد بود)، صادق لاریجانی و اخیرا فاضل لاریجانی دیده می شود.

اظهارات این افراد، تاکنون روشن نکرده که آقای ناطق نوری، از نگاه آنها در کدام پرونده مشخص درگیر انجام چه کاری بوده است. در عوض، بین سطور این اتهامات و همچنین پاسخ های داده شده به آنها، اغلب توام با اشاراتی بوده که انگار قرار است مسائلی پشت پرده را تداعی کنند.

دوشنبه ۲۲ آذر، علی اکبر ناطق نوری با ذکر اینکه “من همین جا اعلام می‌کنم هر کسی مدرکی از فساد اقتصادی فرزندان یا داماد و سایر بستگان من دارد، می‌تواند آن را منتشر کند”، گفت: “هفته‌ای دو گزارش به حراست رهبری ارسال می‌شود مبنی بر اینکه از اسم من استفاده شده است”. گوینده این جمله، ظاهرا کسانی را متهم می کرد که پشت پرده می کوشند موقعیت او را دفتر رهبر جمهوری اسلامی ایران متزلزل کنند. دفتری که آقای خامنه ای، در دی‌ماه ۱۳۶۸ علی اکبر ناطق نوری را رئیس “گروه بازرسی” ویژه آن کرد تا به گفته او، در قالب یک “هسته کوچک و کارآمد” به عنوان “آخرین‌ مرجع ‌شکوه‌ و دادخواهی” عمل کند.

تاطق نوری در ۶ تیر گذشته سخنانی را بر زبان راند که به برخی از پی‌گیری های بازرسی دفتر رهبری – که هنوز مسئولیت آن را دارد- در مورد دستگاه قضایی اشاره داشت. او نقل کرد که “روزی یک نفر در دفتر بازرسی نزد من آمد و گفت من هیچ توقعی از شما ندارم و فقط می‌خوام که از دادگاه بخواهید به پرونده من عادلانه رسیدگی شود” و افزود: “چرا باید تن مردم این گونه بلرزد؟”

پاسخ دو روز بعد رئیس قوه قضاییه به این اظهارات، تند بود. صادق لاریجانی به کسانی که “یک دفعه نقش عوض کرده‌اند و اپوزیسیون شده‌اند” توصیه کرد “یک نگاه به خودشان و آقازاده‌ها و اطرافشان بیندازند و به سرمایه‌های مفسدی که با آن‌ها روابطی دارند نگاه کنند”.

به دنبال واکنش آقای لاریجانی، آیت الله خامنه ای در دیدار با رئیس و مسئولان ارشد قوه قضاییه از مواضع “انقلابی، ارزشی و صریح” صادق لاریجانی حمایت کرد و همزمان، به بیان اظهاراتی پرداخت که گویی به وجود پرونده های مشخص فساد قضایی اشاره داشت. آقای خامنه ای “معدود افرادی که در داخل قوه‌ قضائیه مرتکب فساد و اقدامات خلاف می‌شوند” را مورد انتقاد شدید قرار داد، تاکید کرد که باید “در داخل قوه‌ قضائیه با افراد متخلف و فاسد در همه‌ استان‌ها و شهرها با جدیت و قاطعانه برخورد شود” و از مسئولان خواست “سلامت قوه‌ قضائیه را در درجه‌ اول اهمیت قرار دهند”.

در مرحله ای دیگر از اشاره های تلویحی به پرونده های خاص، فاضل لاریجانی، برادر رئیس قوه قضاییه، در دفاع از خود و برادرش نام علی اکبر ناطق نوری را میان کشید. او روز ۲۰ آذر، با اشاره به برخی اتهامات اقتصادی مطرح شده علیه برادران لاریجانی، خواستار بررسی دارایی خود “و همزمان دارایی های نزدیکان آقای محمود احمدی نژاد و دارایی های حاج علی اکبر ناطق نوری و نزدیکانشان” شد.

حمله آقای لاریجانی به محمود احمدی نژاد، البته قابل فهم بود: رئیس جمهور سابق، چهار سال پیش با انتشار فیلمی در جلسه علنی مجلس – که فاضل لاریجانی آن را “گزینشی” توصیف می کرد- او را به تخلف مالی متهم کرده بود. اما در این میان مشخص نبود که دلیل اشاره فاضل لاریجانی به علی اکبر ناطق نوری چه می تواند باشد.

خود ناطق نوری دو روز بعد، اظهارات فاضل لاریجانی را نوعی واکنش به “مسئولیتی که در دفتر بازرسی رهبری بر عهده دارد” دانست؛ با این بیان مبهم که: “قطعا بازرسی ها همیشه به سود افراد نیست. در این بین منافع بعضی افراد در پی بررسی هایی که صورت می گیرد به مخاطره می افتد.”

این ادعا نیز، همچون ادعاهای متقابل صادق و فاضل لاریجانی، فاقد توضیحاتی مشخص در مورد اتهامات مطرح علیه طرف مقابل بود.

روند جدایی

وقتی علی اکبر ناطق نوری در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۷۶ به رقابت با محمد خاتمی پرداخت، از پشتیبانی یکپارچه نهادهای اصلی محافظه کار ایران برخوردار بود. تا این حد که محمدعلی موحدی کرمانی نماینده وقت ولی فقیه در سپاه، با صدور اطلاعیه ای درون‌تشکیلاتی، از سپاهیان خواست به این کاندیدا رأی بدهند.

دو سال مانده به پایان دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی، آقای ناطق نوری در رشد محمود احمدی نژاد در سلسله مراتب قدرت ایران، نقشی تعیین کننده ایفا کرد. در آن زمان، وقتی وزارت اطلاعات دولت اصلاحات به خاطر برخی سوابق محمود احمدی نژاد حاضر به تأیید صلاحیت او برای شهرداری تهران نشد، ناطق نوری با رایزنی با وزارت اطلاعات، به تغییر تصمیم آن در مورد آقای احمدی نژاد کمک کرد.

با وجود این تنها دو سال بعد، روند جدایی ناطق نوری و احمدی نژاد شروع شد.

در زمان انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴، علی اکبر ناطق نوری شخصیت کلیدی “شورای هماهنگی نیروهای انقلاب” بود که یکی از وظایف آن را، بررسی کاندیداهای محافظه کار برای انتخاب نامزد واحد تشکیل می داد. ناطق نوری، بعدها نقل کرد که در پایان جلسه ارزشیابی محمود احمدی نژاد به او گفته است: “یا سواد تو خیلی بالاست که من نمی فهمم چه می گویی یا حرف های بالای ابری می زنی”، که در نتیجه احمدی نژاد “قهر کرده و رفته”.

ناطق نوری در مرحله اول آن انتخابات از علی لاریجانی نامزد شورای هماهنگی نیروهای انقلاب و در مرحله دوم از اکبر هاشمی رفسنجانی حمایت کرد.

در بهار ۱۳۸۷، عباس پالیزدار دبیر وقت کمیته تحقیق و تفحص مجلس از قوه قضاییه و نامزد ائتلاف “یاران احمدی نژاد” در انتخابات شوراهای سوم، در دو سخنرانی جداگانه دست کم ۵۰ نفر از مقام های -عمدتا قدیمی تر- محافظه کار را به فساد اقتصادی و تخلفات دیگر متهم کرد که علی اکبر ناطق نوری هم یکی از آنها بود. عباس پالیزدار در بخشی از افشاگری های خود گفت ناطق نوری در کنار کسانی چون حبیب الله عسگراولادی و محسن رفیقدوست، جزو هیات مدیره “بنیاد نهج البلاغه” بوده که این بنیاد از ایران خودرو بیش از هزار خودرو با تسهیلات ویژه دریافت کرده؛ و در بخشی دیگر اظهارات یک معاون سابق گمرک ایران را نقل کرد که در مورد یک قاچاقچی کالا گفته بود “پشتش آقای ناطق نوری است”.

عباس پالیزدار به خاطر مجموعه اظهارات خود زندانی و یک ماه بعد از انتخابات ۱۳۸۸ با قرار وثیقه آزاد شد. او بعد از خروج از زندان، با انتقاد از کسانی که پشتش را خالی کرده بودند گفت که اظهاراتش تحت تاثیر نزدیکان محمود احمدی نژاد بوده. او سپس از تعدادی از کسانی که در موردشان صحبت کرده بود، از جمله علی اکبر ناطق نوری، “حلالیت طلبید”.

با وجود این، به نظر می رسید که شکاف رو به گسترش میان احمدی نژاد و یارانش با طیفی از محافظه کاران قدیمی تر، از جمله ناطق نوری، بزرگ تر از آن بود که به سادگی قابل ترمیم باشد.

این شکاف، در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ به حداکثر رسید. زمانی که ناطق نوری و عده ای از همفکران محافظه کارش، در مقابله با محمود احمدی نژاد، میرحسین موسوی که در جناحی دیگر قرار داشت را به او ترجیح دادند.

واکنش شدید احمدی نژاد به چنین رویکردی این بود که در جریان مناظره تلویزیونی انتخاباتی با میرحسین موسوی، از “بی قانونی پسران همین آقایانی که امروز از او حمایت می کنند” سخن گفت و پای علی اکبر ناطق نوری را نیز به میان کشید. آقای احمدی نژاد البته به گفتن این جمله که “پسر آقای ناطق چه جوری میلیاردر شده؟” بسنده کرد و توضیح بیشتری در مورد منظور خود نداد.

یک هفته بعد از انتخابات، آیت الله خامنه ای در نماز جمعه معروف ۲۹ خرداد، با اشاره به اظهارات رئیس جمهور وقت علیه ناطق نوری -و اکبر هاشمی رفسنجانی- گفت که خود “این آقایان را کسی متهم به فساد مالی نکرده” اما “در مورد بستگان و کسان، هرکس هر ادعایی دارد، بایستی در مجاری قانونی خودش اثبات بشود و قبل از اثبات نمی شود اینها را رسانه ای کرد”.

قوه قضاییه ایران، البته بعدا نه اتهامات مطرح شده از سوی آقای احمدی نژاد علیه خانواده ناطق نوری را پی گیری کرد، و نه -آنچنان که این خانواده انتظار داشت- به عنوان مدعی العموم به پیگیری اظهارات آقای احمدی نژاد پرداخت. اما طرح تلویزیونی این اتهامات، نقطه نهایی گسست رابطه میان ناطق نوری و بسیاری از یاران سابقش بود.

علی اکبر ناطق نوری چنان از عدم حمایت این یاران در مقابل اتهامات احمدی نژاد و حامیانش دلگیر شد که به عنوان نمونه، دیگر در جلسات جامعه روحانیت مبارز -که از رهبران آن بود- شرکت نکرد. در مقابل، محافظه کاران حامی محمود احمدی نژاد نیز، علی اکبر ناطق نوری را به خاطر محکوم نکردن معترضان به انتخابات ۱۳۸۸، در زمره “خواص بی بصیرت” جای دادند.

این مرزبندی به جایی رسید که در مرداد ماه ۱۳۹۱، تعدادی از لباس شخصی ها سخنرانی علی اکبر ناطق نوری در حرم امام هشتم شیعیان را با شعارهای “مرگ بر ضد ولایت فقیه” و “خواص بی بصیرت نمی خواهیم” قطع و به سمت او بطری آب پرتاب کردند.

در ادامه این وضعیت، تعجبی نداشت که علی اکبر ناطق نوری، در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ از حسن روحانی حمایت کرد و حتی در پشت پرده، به تلاش موثر برای تسهیل پیروزی او پرداخت. علی عسگری معاون حسن روحانی در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام -که در زمان انتخابات ریاستش با روحانی بود- در مهر ۱۳۹۲ به تفصیل در مورد این تلاش توضیح داده است.

مطابق توضیحات او، ناطق نوری در متقاعد کردن محمد خاتمی به دخالت برای کناره گیری عارف به نفع روحانی نقش تعیین کننده داشته است. به گفته آقای عسگری، ناطق نوری همچنین در زمانی که علی اکبر ولایتی برای کنار کشیدن از انتخابات -با هدف ایجاد وحدت در میان اصولگرایان- تحت فشار بوده، او را متقاعد کرده که کناره گیری خود را مشروط به انصراف سعید جلیلی کند. شرطی که البته برآورده نشد و نهایتا، به پراکندگی بیشتر آنها در روز رای گیری کمک کرد.

احتمالا به خاطر چنین مواضعی بود که بعد از پایان دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد، از حملات متحدان سابق او به علی اکبر ناطق نوری کاسته نشد.

تا جایی که حتی در اردیبهشت ۱۳۹۴، به دنبال انتشار خبر سخنرانی ناطق نوری یا حسن خمینی در مراسمی در استان گلستان، انصار حزب الله با صدور بیانیه ای به مسئولان دولتی هشدار داد با دعوت از این قبیل سخنران ها “فضایی را فراهم نکنند تا حوادثی چون شیراز به وجود بیاید”.

هشداری که اشاره آن، به حمله فیزیکی لباس شخصی ها به علی مطهری در شیراز در اسفند ۱۳۹۳ بود.

“زمان دقیق شروع”

در تیرماه ۱۳۹۳، حسین شریعتمداری نماینده آیت الله خامنه ای در موسسه کیهان، در واکنش به اظهارات ناطق نوری که خواستار رسیدگی به “حساب بیت المال” در زمان احمدی نژاد شده بود، نکته قابل تاملی را یادآوری کرد.

آقای شریعتمداری با متهم کردن وی به اینکه با چنین اظهاراتی آب به آسیاب “رسانه های بیگانه و جریانات ضدانقلاب” می ریزد و در کنایه ای به تغییر مسیر ناطق نوری نوشت: “انحراف دولت سابق دقیقا از هنگامی شروع شد که آقای احمدی نژاد و حلقه انحرافی پیرامون ایشان راه و رسم اصولگرایی را کنار گذاشته و به دنباله روی از بینش و روش مدعیان اصلاحات و حزب کارگزاران روی آوردند”.

این توضیح، ظاهرا نگاه جریان اصلی مسلط بر حکومت ایران را به “تخلفات” مسئولان جمهوری اسلامی نشان می داد. تخلفاتی که گویی همان طور که آقای شریعتمداری می گفت، “دقیقا” از هنگامی شروع می شوند که این مسئولان “راه و رسم” مورد انتظار را کنار می گذارند.

در اشارات غیرصریح برخی از محافظه کاران به پرونده های اقتصادی منتسب به علی اکبر ناطق نوری و منتسبانش، تاکنون معلوم نشده که رئیس بازرسی ویژه دفتر رهبری، از نگاه آنان متهم کدام پرونده مشخص است.

با وجود این، به نظر می رسد زمان طرح اتهامات اقتصادی، با نوع موضع گیری های علی اکبر ناطق نوری بی ارتباط نبوده است.

تا جایی که حمایت ناطق نوری از رقیب محمود احمدی نژاد در ۱۳۸۸، به اظهارات تلویزیونی رئیس جمهور وقت در مورد “پسر میلیاردر” او منجر شده، یا زیرسوال بردن سلامت دستگاه قضایی در تیر ماه گذشته، به اتهام رئیس قوه قضاییه در مورد ارتباط گوینده با “سرمایه های مفسد” انجامیده است.