خسرو روزبه :

21 ارديبهشت سال ۱۳۳۷ (11 ماه مي سال 1958) به حُكم محكمه نظامي و تأييد شاه، «خسرو روزبه» سرگرد كمونيست و از اعجوبه هاي تاريخ معاصر ايران اعدام شد. پس از انقلاب کوبا و گزارش کارهاي دکتر چه گوارايِ آرژانتيني، نويسندگان «خسرو روزبه» را به دليل مشابهت مبارزات، چه گواراي ايراني نوشته اند و پس از پیروزی انقلاب سال 1357 پیشنهاد شده بود که قهرمان ملی اعلام شود.
روزیه در تيرماه ۱۳۳۶ و سالها پس از فرار و ادامه فعاليت به صورت زير زميني، در خانه اي در خيابان سيروس جنوبي (محله بازارچه اسماعيل بزاز) به دام مأموران افتاده بود. با وجود اين، دست به فرار زده بود ولي در جريان فرار، هنگام بالارفتن از تير برقِ خیابان هدف گلوله قرار گرفته، مجروح و دستگير شده و مدت ها در بیمارستان پلیس (شهربانی) و زندان تحت درمان بود. سرگرد روزبه قبلا هم بارها دستگير و از دست مأموران فرار كرده بود.
عمليات خارق العاده او سالها نقل محافل بود به گونه اي که او را مشهور خاص و عام ساخته است. وي در عين حال يك رياضيدان و نابغه نظامي بود و تاليف او درباره خمپاره و توپ سالها كتاب درسي مدارس نظامي ایران بود. خسرو به سوسیالیسم و تساوي اقتصادی ـ اجتماعی مردم وفاداري خاص داشت ولي بارها اصرار كرده بود كه كمونيسم را در ايران «مَزدكيسم» بنويسند زيرا كه ايرانيان نخستين فرضيه پردازان آن بودند که نشانه تمايل او به احساسات ناسيوناليستي است. وي در طول محاكمات خود گفته بود كه اين شاه (پهلوي دوم)، آن چنان بي جرأت، ترسو و مرّدد است كه سرانجام ايران را به چاه خواهد انداخت. اين شاه فردي دورانديش نيست و بنابراين شرط لازم براي رياست کردن بر کشور را ندارد. او شاهِ «اين نيز بگذرد!» و «چه فردا شود فکر فردا کنيم!» است همان تفکر و سياستي که ارباب پير مي خواهد. [منظور؛ دولت لندن است]. …
در سال 1357 و پس از پیروزی انقلاب، روزنامه های تهران این فرصت را به دست آوردند که برای نخستین بار به مناسبت سالگرد اعدام خسرو روزبه مقاله منتشر و سالگرد اورا تیتر صفحه اول خود کنند. برای نمونه، کُپی صفحه اول شماره 22 اردیبهشت 1357 روزنامه اطلاعات در زیر درج شده است (21 اردیبهشت آن سال، جمعه بود). روزنامه ها از چند روز پیش از این درباره خسرو روزبه، کارها و اندیشه های او به درج مقاله دست زده بودند که برای نمونه یکی از این مقاله ها که در شماره 20 اردیبهشت 1357 روزنامه اطلاعات درج شده بود در زیر کُپی شده است. چپگرایان در جریان تظاهرات سال انقلاب (سال 1357) نام، مبارزات و اظهارات روزبه در آخرین دقابق پیش از اعدام را شعار خود کرده بودند که در عین حال یک یادآوری بود و حتی پیشنهاد شده بود که قهرمان ملی اعلام شود.