همنشین بهار
این بحث خطابه تاریخی دکتر مصدق در دادگاه لاهه را برجسته می‌کند. کوشیده‌ام متن کامل آن را واژه به واژه ثبت کنم. از کسانیکه در طلب آزادی به آب و آتش زدند، در پی آواز حقیقت دویدند، و در این مسیر به رنج و ابتلا افتادند و از میهن دلبند خویش دور شدند و غربت پیشه کردند، و از آنان که در رژیمهای شاه و شیخ به زندان افتادند و مرتجعین غالب و مغلوب به اعتمادشان ضربه زدند، اما آزادی برایشان آرمان است نه تجارت، دعوت می‌کنم نطق تاریخی دکتر مصدق، آن جان شیفته را با گوش جان بشنوند و در آن تأمل کنند.
…
چرا پرداختن به اینگونه موضوعات ضروری است؟
ــ تاریخ معاصر ایران پیوندی ناگسستنی با رویدادهای نفتی در عرصه ملی دارد. بویژه پس از ملی شدن نفت در ایران این پیوند بیشتر به چشم می‌خورد. تاریخ، شناخت و تفسیر گذشته در پرتو حال است. گذشته به وسیله حال تغییر می‌کند و حال به وسیله گذشته رهبری می‌شود.
اردیبهشت سال ۱۳۳۰ دکتر محمد مصدق به نخست‌وزیری ایران رسید و زمزمه ملی‌شدن نفت در همه کشور پیچید. این ضربه سختی بر پیکره چپاولگران نفتی بویژه کمپانی نفت انگلیس و ایران AIOC) ANGLO IRANIAN OIL COMPANY) بود. انگلستان که منافع خود را از دست رفته میدید، به تقّلا افتاد و به سازمان ملل و دیوان بین‌المللی دادگستری(دادگاه لاهه) شکایت کرد. به دنبال طرح این شکایت دولت مصدق اعلام کرد که مسئله نفت در ایران یک موضوع داخلی و اختلاف نظر بین یک کشور و یک شرکت خارجی است و ایران تنها حاضر به مذاکره با نمایندگان کمپانی یعنی AIOC است و خود را ملزم به پاسخگویی به دولت بریتانیا نمی‌بیند! معاهده مزبور یک قرارداد بین‌المللی نیست، لغو آن هم به منزله نقض قوانین بین‌المللی به‌شمار نمی‌رود و لذا شکایت انگلیس از ایران بی‌مورد است.
