در برنامه ویژه‌ای که شنبه پیش از سوی شبکه ماهواره‌ای اندیشه/افق ایران پخش شد، مهدی آقازمانی و نیک آهنگ کوثر با شهبانو فرح پهلوی در باره سابقه کانون پرورش فکری که ۵۰ سال پیش با دستور او آغاز به کار کرده بود، گفتگو کردند. در میان گفتگو، از آخرین ملکه ایران در مورد پیشینه «گفتگوی تمدن‌ها» که در کتاب خاطراتش نیز به آن اشاره شده بود، پرسیده شد. فرح پهلوی گفت: «…فکر می‌کنم چهار-پنج سال قبل از این جریانات[انقلاب] با کمک آقای داریوش شایگان و حسین ضیایی و یک آقای فرانسوی، روژه گارودی اسمش بود…که قبلا کمونیست بود و بعدا خیلی مذهبی شد، بعد طرفدار ما شد…آمد من را دید و بعد طرفدار جمهوری اسلامی شد ولی این فکرها را هم داشت…همین گفتگوی تمدن‌ها. و خب، ما این سازمان را درست کردیم با ریاست آقای داریوش شایگان. چند سال پیش از این اتفاقات، من یک بنیاد فرهنگی به‌نام خودم درست کرده بودم که محلش در باغ فردوس بود…بعد آنجا یک کنفرانسی بود که دانشمندان مختلف را از ممالک مختلف دنیا را دعوت کردیم که آمدند، و اگر اشتباه نکنم، آقای پرویز تناولی را با چند نفر فرستادیم در آمریکای جنوبی و یک مقدار از اشیای آمریکای جنوبی برای اولین بار در آنجا به نمایش گذاشته شد.»
آن موقع، ما در این قسمت می‌خواستیم کار کنیم که در جشنواره هنر شیراز هم مطرح شد.
شهبانو فرح پهلوی در مورد نسبت داده شدن «گفتگوی تمدن‌ها» به سید محمد خاتمی گفت: «مثل اینکه آقای خاتمی گفتند که گفتگوی تمدن‌ها، مال ایشان است. خب من هم نامه‌ای نوشتم به یونایتد نیشنز (سازمان ملل) و این ور و آن ور، و در مصاحبه‌ها هم گفتم اول فکر می‌کنم ایشان بهتر است با تمدن خودشان یاد بگیرند گفتگو کنند…»
او همچنین در باره هدف اولیه از راه‌اندازی «گفتگوی تمدن‌ها» گفت: «شناساندن فرهنگ وتاریخ ادب ایران به بیرون(دنیا) و شناساندن فرهنگ ممالک دیگر به ایران. و ایران واقعا مملکتی بوده که به ممالک مختلف دنیا [دانش و اندیشه و فرهنگ] داده است؛ از لحاظ طب، از لحاظ معماری، از لحاظ شیشه‌گری…خوشبختانه ایرانیان لیست چیزهایی که به دنیا را داده در می‌آورند.»
بیان این سخنان از سوی آخرین ملکه ایران، با واکنش‌های مختلفی در فضای مجازی رو‌به‌رو شده است. برخی از هواداران سید محمد خاتمی از انعکاس این بخش از گفتگو، ناراحت شده‌اند، اما عده‌ای نیز نسبت به حرف‌های فرح پهلوی اظهار خوشحالی کرده‌اند.
سردبیر خودنویس در باره علت طرح این سوال گفت: «سال‌ها پیش در دفتر هفته‌نامه مهر، بحث گرته‌برداری و یا کپی‌کاری دولت خاتمی از گفتگوی تمدن‌های دفتر فرح پهلوی بارها مطرح شده بود، اما برخی از ما، از جمله خودم به دلیل تعلق خاطر آن زمان‌مان به سید محمد خاتمی، حاضر به بررسی این ادعا نشدیم، تا مبادا منجر به تخریب رئیس دولت اصلاحات شود.»
کوثر ادامه داد:«اما از مدت‌ها قبل به دنبال طرح این سوال بودم و در روز گفتگو، در کتاب خاطرات شهبانو به بحث گفتگوی تمدن‌ها برخوردیم و دیدم عدم طرح این سوال، ظلم بزرگی است.»
با این حال، برخی معتقدند که مفهوم کاری پروژه «گفتگوی تمدن‌ها» در دولت خاتمی، با آن‌چه در دفتر فرح پهلوی راه‌اندازی شده بود، متفاوت است. داریوش شایگان در سال ۲۰۰۹ بعد از آنکه به همراهی سید محمد خاتمی برنده«جایزه گفت وگوی جهانی»شده بودند، در باره نقش سید محمد خاتمی گفت: «آقای خاتمی از زمانی که رییس جمهور ایران شدند، در توسعه گفتگوی تمدن ها نقش مهمی ایفا کردند؛ بویژه بعد از نطقی که سال ۲۰۰۱ در سازمان ملل خواندند بطور مداوم پیگیر موضوع گفتگوی تمدن ها بوده‌اند و موسسه ای را هم تاسیس کرده‌اند.»
در سایت دیپلماسی ایرانی در باره شایگان گفته شده که او در حالی از محمد خاتمی به عنوان فعال در زمینه گفتگو سخن می‌گوید، که خود در سال های پیش از انقلاب، ایده گفتگوی فرهنگ ها و تحقیقات سامان یافته بینافرهنگی را پایه گذارد و در شناخت فرهنگ ملل مختلف کوشا بود.
بعد از راه‌اندازی بنیاد گفتگوی تمدن‌ها، آقای خاتمی هیچگاه از فرح پهلوی به نام آغازگر این حرکت اسمی به میان نیاورد.
منبع خودنویس
