
فاضل غیبی :
حمید فروغ – کتاب «رگِ تاک» پژوهشی است در تاریخ اجتماعی دو سدهی اخیر ایران با نگاهی انتقادی به تاریخنگاری پژوهشگران معاصری چون یحیی دولتآبادی، فریدون آدمیت، احمد کسروی، ناظمالاسلام کرمانی، احسان طبری و…
فاضل غیبی نویسنده کتاب، با دسترسی به منابع دست اول و سنجش موشکافانهی آثار دیگر تاریخنگاران معاصر، دریافتهای درست و بدیعی از جنبشهای اجتماعی ایران به دست میدهد که تا کنون کمتر در تاریخنویسی معاصر سابقه داشته است.
در این کتاب وی ابتدا به بررسی وضعیت تاریخ نگاری و سیاستگذاری در ایران پرداخته، آنگاه ارزیابیای از اقلیتهای مذهبی، اوضاع سیاسی و اجتماعی در اوایل عصر قاجار و برآمدن «شیخیه» به دست میدهد، سپس به «جنبش بابیه»، مهمترین و تاثیرگذارترین جنبش تاریخ معاصرِ قبل از انقلاب مشروطیت، تلاشها و شکست این جنبش تا برآمدن جنبش مشروطیت میپردازد. نویسنده با اطلاعاتی مستند و پژوهشی وسیع تلاشهای منجر به انقلاب مشروطه را بازبینی کرده و نشان میدهد انقلاب مشروطیت و دستاوردهای آن به هیچ گونه خواست دستگاه مذهب شیعه، که بعضی تاریخنگاران به آنان منتسب کردهاند، نبوده، بلکه نتیجه مبارزات و جدیتهای شبانهروزی آزادگانی است که ادامه تلاشهای ایراندوستان در گذشته را تا آنجا که دستگاه مخرب روحانیت شیعه نتوانست جلو گیرد، به پیش بردند. نویسنده در توضیح و شرح رخدادهای تاریخی این دوران، خواننده را با چهره ملی و دمکرات ایراندوستانی آشنا میسازد که برخی از آنان تا همیناکنون نیز به دلیل تبلیغات دستگاه مخرب مذهب شیعی از یکطرف، و چپِ گرفتار در بینش جهان دوقطبی از طرف دیگر، «جاسوس بیگانه» معرفی میشوند.
فاضل غیبی در کتاب «رگ تاک» میکوشد تا «خواننده را به اندیشهاى ژرفتر درباره فراز و نشیبهاى تاریخ میهنمان و فلاکت و سقوط کنونى وادارد.» کوشیده «به خطوطى سریع پیکرهاى از تاریخ اجتماعى ایران نشان داده و راهى به سوى شناخت درونمایهی کشاکشهاى تاریخى» بگشاید.
فاضل غیبی در پایان با امیدواری هدفش از نگارش «رگ تاک» را، تلاش برای شکل دادن به «حافظه تاریخی مشترک» توضیح میدهد. او حافظه تاریخی مشترک را پیششرط انسجام «هویت ملی» میداند، هویت ملی به مثابه سقف مشترکی است که در زیر آن مردم با وجود تفاوتهای قومی، عقیدتی و جنسی به همزبانی و همیاری دست مییابند. با این هدف و امید است که کوشش کرده مهمترین مسائل تاریخ معاصر ایران را از جوانب گوناگون و بدون پیشداوریهای مرسوم ایدئولوژیک بررسی کند تا تصویری نزدیک به واقعیت برای سنجش به دست دهد.
فاضل غیبی در آغاز چاپ پنجم، کتابِ «رگ تاک» را «به بهمن امینی به پاس مهر بیکران او به ایران و به یادش که در قلب ایراندوستان نازدودنی است» تقدیم کردهاست.
این کتاب اولین بار در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۸) به همت شجاعانه انتشارت خاوران به مدیریت زنده یاد بهمن امینی منتشر و تا سال ۱۳۸۱ چهار بار تجدید چاپ شد. به دلایل روشن، نام نویسنده بر چاپهای متعدد کتاب «دلارام مشهوری» نوشته شده. زندهیاد بهمن امینی همانزمان نوشت: «کتاب “رگ تاک” نوشتهى دلارام مشهورى (فاضل غیبی) را مىتوان کوششى براى کاویدن و از نو سنجیدن برههاى از گذشتهمان ارزیابى کرد. کوششى براى دوباره دیدن. براى سنجیدن… براى برون رفتن از گرداب هولناکى که در آن گرفتار آمدهایم، سخت نیاز به بازبینى گذشته داریم. تنها در پرتو بازبینىاى که براى روشن کردن تاریکىها از تفکر انتقادى یارى مىگیرد، مىتوانیم اکنونِ پُر ادبارمان را پشت سر نهیم.»
بعدتر زندهیاد داریوش همایون در باره این کتاب نوشت: «… اکنون “رگ تاک” به بر طرف کردن کمبودها همت گماشته است. کتاب یک آتشبازى واقعى بر ضد نفوذ مذهب در تاریخ پانصد سالهی گذشته ایران و یک آتشبازى در ستایش نقش اقلیتهاى مذهبى– با تاکید بیشترى بر بابیان و بهائیان– در صد سال گذشته است. پژوهشى است گسترده در منابع فارسى که در اینجا و آنجا به بینشهاى بدیع آراسته است. مىباید نویسندگانى اینچنین به ژرفاى مسائل بروند و ناشرانى چون خاوران دلیرانه امضاى خود را زیر کتابهایى از اینگونه بگذارند تا تابوها شکسته شوند و سرانجام بتوانیم از قرون وسطاى جهان سومى خود بیرون بیاییم.»
به فاضل غیبی برای این پژوهش ارزشمند دست مریزاد میگویم و خواندن این کتاب پراهمیت را به همه ایراندوستان توصیه میکنم.
*****
نسخهی کامل این کتاب با آخرین بازبینیها از سوی فاضل غیبی نویسنده «رگِ تاک» در فروردین ۹۸ برای انتشار در اختیار کیهان لندن قرار گرفته است.
کتاب «رگ تاک» نوشتهی دلارام مشهوری را میتوان کوششی برای کاویدن و از نو سنجیدن برههای از گذشته مان ارزیابی کرد. کوششی برای دوباره دیدن. برای سنجیدن…برای برون رفتن از گرداب هولناکی که در آن گرفتار آمدهایم، سخت نیاز به بازبینی گذشته داریم. تنها در پرتو بازبینییی که برای روشنکردن تاریکیها از تفکر انتقادی یاری میگیرد، میتوانیم اکنونِ پُر ادبارمان را پشت سر نهیم. بهمن امینی
«رگ تاک» همانطور كه عنوان فرعی آن میگويد، بررسی نقش دين در تاريخ چند هزار ساله ايران، بويژه تاريخ ۱٤۰۰ ساله ، و بخصوص مذهب تشيع در ۵۰۰ سال اخير است. لذا برای خوانندهای كه اصولاً با دغدغه چگونگی شكل گرفتن هويت نوين ايرانی طی چندصد سال گذشته زندگی میكند، خواندنی و چند بار هم خواندنی است. و از آنجا كه نقش دين در تاريخ دراز دامن ايران تا همين اواخر نيز از چشم پژوهشگران و پويندگان ايرانی مغفول مانده بود… جای بسی خوشوقتی است. بابك جاودان خرد
این کتاب که در خارج از ایران به چاپ رسیده موفقیّت شایانی داشته و از معدود کتابهای فارسی برون مرزی است که در ظرف چهار سال چهار بار تجدید چاپ شده است. و شنیدم که تیراژ چاپ آخر (پنجم) آن به پنج هزار نسخه رسیده است. چنین استقبال کم سابقه ای شاید پیرو اظهار نظر مثبت اندیشمندان و صاحبنظران ایرانی باشد و شاید هم بیانگر این واقعیت است خوانندگان ایرانی از تحلیلها و بررسیهای موجود پیشین خسته و یا دلسرد شده اند و در پی دیدگاهی نوین می باشند. کاویان صادق زاده میلانی
… اکنون رگ تاک به بر طرف کردن کمبودها همت گماشته است. کتاب یک آتش بازی واقعی بر ضد نفوذ مذهب در تاریخ پانصد سالهء گذشته ایران و یک آتش بازی در ستایش نقش اقلیتهای مذهبی– با تاکید بیشتری بر بابیان و بهائیان – در صد سال گذشته است. پژوهشی است گسترده در منابع فارسی که در اینجا و آنجا به بینشهای بدیع آراسته است .میباید نویسندگانی این چنین به ژرفای مسایل بروند و ناشرانی چون خاوران دلیرانه امضای خود را زیر کتابهایی از این گونه بگذارند تا تابوها شکسته شود و سرانجام بتوانیم از قرون وسطای جهان سومی خود بیرون بیاییم. داریوش همایون
اگر در تمام عمرش نیز هیچ کتابی دیگر ننویسد و قلمش را نیز کنار بگذارد و لام تا کام، حرفی بر زبان نراند، همین تک کتاب بس است تا ما بفهمیم که « تاریخ پژوهی و تاریخ نویسی » یعنی رادمنش بودن و وفادار ماندن به وجدان سختگیر و ظریفنگر خود. « رگ تاک » کتابی است که هر ایرانی باید آن را بخواند و سطر به سطر آن را بفهمد و دریابد…فقط یک سطر کلام فرزانه و دلاورانه از زبان انسانهایی همچون او کافیست تا بر سراسر هجویّاتی که «قلم بدستان مزدور » منتشر میکنند، خط بطالت و پوچی بکشد. «دلارام مشهوری » از آن طیف مورّخان برجسته میباشد که تاریکترین و اساسیترین بخش تاریخ معاصر ما را با دلیری کنکاوی کرده است. آریابرزن زاگرسی
مستندات این کتاب بینظیر است. هر ایرانی باید آن را در خانه داشته باشد و چندین بار آن را بخواند. هر بار که خوانده شود مقداری بیداری حاصلش خواهد شد. آموزگار
رگ تاک از انقلابیترین کتبی است که در سال های اخیر نوشته شده و بر اساس بررسی مقدار کثیری منابع به این نتیجه شنیدنی رسیده است که اگر روحانیت شیعه به نهایت قساوت و بیرحمی این همه از بابیان و بهائیان نکُشته بود، این دو «رستاخیز» قادر بودند تاریخ ایران را در جهت اعتلا و ترقی بیمانندی رهنمون شوند. فریدون وهمن
رگ تاک با تأکید بر اینکه تاریخپژوهی در ایران، علمی است نوپا و نوباوه، با لحنی ایراندوستانه و متکی بر یک درک ملی از تاریخ ایران، تأثیرات منفی تفسیرهای مذهبی ـــ ایدئولوژیک (خصوصاً مارکسیسم حزب توده) در تحلیل تاریخ ایران را یادآور شده است. علی میرفطروس
با «رگ تاک» در می یابیم که (ما) چگونه همواره، از پشت، از سوی مجتهدین و سردمداران شریعت شیعه خنجر خوردهایم و چگونه حرص و آز و قدرتورزی این قشر فاسد جامعۀ ایرانی در توافقهای پشت پرده با دشمنان داخلی و خارجی میهن، ما را در پستترین و بیمایه ترین جایگاه تاریخ اسیر کرده و به گِل نشانده است. «رگ تاک» برگ تابناکی در امر پژوهشگری دانشگرایانه و اعتماد به نفس فروزانه، به ایرانیان خدمت شایانی نموده است. خوانش آن را به همۀ عاشقان ایرانزمین با هرگونه تعلقات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صمیمانه پیشنهاد می کنم. داود بهرامی
ما سوراخ دعا را گم کرده ایم! دلارام مشهوری به دلیل نفرتی که از جمهوری اسلامی دارد و به دلیل اعدام های ترسناک و نفرت انگیزی که در سالهای نخست انجام شده از هر ابزاری برای کوبیدن این جمهوری استفاده می کند و به راستی دچار این توهم شده که بنیاد و پایه تمام گرفتاریها مذهب ارتجاعی و عقب مانده شیعه است..
شهرنوش پارسیپور
من درگیر تدوین کتاب دیگری بودم، اما «رگ تاک» از چنان شگفتی برخوردار بود که کار را زمین گذاشتم و به خواندن این اثر شگرف پرداختم.. کتاب به بررسی جامعی دربارۀ علل عقب ماندگی ایرانیان پرداخته است.. با استناد به اسناد و مدارکی بسیار زیاد به این جمع بندی «عجیب» رسیده است که سیر قهقرایی زندگی ما ایرانیان ـ به جز حملۀ اعراب ــ اساساً تداوم حکومت دین، در توازی با حکومت شاهان بر این سرزمین بوده است.. و «مردم در لابلای این دو سنگ آسیا له شدهاند. » نادره افشاری
اهمیت مرکزی «رگ تاک» این است که بسیاری تابوها را نه فقط شکسته، بلکه خرد کرده است. اگر دین اسلام و روایت شیعی آن نمی بود، ما تاریخی می داشتیم که سراسر نیکو بود.. دلارام مشهوری می خواهد کمابیش این را بگوید و در این رهگذر فقط آنچه ستودنی است، ایراندوستی اوست که خود را چنان پاک می خواهد که آبگینهوار تاب آهی از سرزنش ندارد. هوشنگ وزیری
با درود بسیار، امیدوارم بتوانم فرزند دلبند شما را در کمترین زمان با لباس تازه ای که می پوشد تا به همه جا سفر کند به شما برگردانم… می بینید که تنها نیستید و اینجا و آنجا اگر نه شعله، که خُردک شرری می سوزد. با این امید و آرزو که این خردک شررها آن چنان گسترش یابد که نیازی به شعله های آنچنانی نباشد.
بهمن امینی